Ελληνική πεζογραφία-Γιώργος Σκαμπαρδώνης: «Υπουργός νύχτας» κριτική της Νένας Κοκκινάκη

2016-05-25 16:34

Στο συναρπαστικό μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη Υπουργός νύχτας, όπου το ενδιαφέρον της πλοκής συναγωνίζεται εκείνο της εμπεριστατωμένης ψυχογραφικής παρατήρησης, ο κεντρικός ήρωας είναι κάποιος νεκροθάφτης (διευθύνει το γραφείο τελετών «Η έσχατη φροντίδα») που μπαίνει στα δίκτυα της μαφίας και στη συνέχεια, με χαρακτηριστική εύνοια της τύχης, γίνεται υψηλά ιστάμενος υπουργός. Ηθικά αδιάφορος, νοήμων και πολλάκις αυτοσαρκαζόμενος, διαθέτοντας την «περισκοπική αντίληψη του τζογαδόρου», την «ενορατική διείσδυση», με σαφείς πινελιές ευαισθησίας, ο ήρωας του Σκαμπαρδώνη, ο Πρίμο (το όνομα του βγήκε στην Ιταλία, όταν σπούδαζε αρχιτεκτονική στο Μιλάνο, πίνοντας Campari, μπλεγμένος σε μια οργάνωση, τη Lotta Continua, φανατικός οπαδός της Μίλαν και αδιόρθωτος της ρουλέτας) πιστεύω ότι θα μείνει στη λογοτεχνία μας αυθύπαρκτος και ολοζώντανος, όπως κάποιοι «αντι-ήρωες» που μπορούν να συνεχίζουν ακόμα και σήμερα τη ζωή τους έξω από το μυθιστορηματικό πλαίσιο στο οποίο οι δημιουργοί τους τούς ενέταξαν.

Δυο τέτοια παραδείγματα που μου έρχονται στο μυαλό είναι ο Νούσης στο βιβλίο του Αντώνη Σουρούνη Ο χορός των ρόδων (κρατικό βραβείο μυθιστορήματος 1995). Στο μυθιστόρημα αυτό, εκτός από την ψυχογραφία των ανθρώπων της ρουλέτας, αναδεικνύονται ανθρώπινες καταστάσεις, όπως ο έρωτας και το πάθος που ξέρει να διεκδικεί και φτάνει στο σημείο να σκοτώσει, η φθορά του σώματος και η αυτοκαταστροφή. Διαφορετική η περίπτωση του Μάνου Τασάκου στον Κίτρινο φάκελο του Μ. Καραγάτση (1956). Γοητευτικός αμοραλιστής ο Τασάκος μπορεί να χρησιμοποιεί τους άλλους για να «πειραματιστεί» συγγραφικά μπαίνοντας στο ρόλο κάθε πρωταγωνιστή, αλλά και παράλληλα να βοηθήσει τη γυναίκα που αγαπά ανομολόγητα, έστω και με τρόπο τυχοδιωκτικό.

η δράση, οι διάλογοι και οι συνεχείς συγκρούσεις (πολλές από αυτές κωμικοτραγικές) κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον ίσαμε την τελευταία σελίδα

Την ίδια, ή σχεδόν την ίδια ένταση με τις περιγραφές των συναισθημάτων, τις ψυχολογικές παλινδρομήσεις και τις ψυχαναλυτικές προεκτάσεις ξανάζησα ως αναγνώστης του βιβλίου του Σκαμπαρδώνη, όπου η δράση, οι διάλογοι και οι συνεχείς συγκρούσεις (πολλές από αυτές κωμικοτραγικές) κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον ίσαμε την τελευταία σελίδα (που ευχήθηκα πραγματικά να μην έφτανε ποτέ...).

Ο συγγραφέας που δήλωσε σε συνέντευξή του ότι θέλησε «να βρει έναν ήρωα σχιζοειδή, δίχως πίστη, άρα και δίχως προκατάληψη», έναν ήρωα «που να έχει το ιδεολόγημα της μη ιδεολογίας» δεν δυσκολεύτηκε να τον ανακαλύψει, καλύτερα να τον αδράξει μέσα από την ίδια την εποχή του αμοραλισμού, της θεοποίησης του συμφέροντος και της αποθέωσης της παραφροσύνης, της πλήρους αδιαφορίας για τον άνθρωπο, μέσα από την εποχή των σφοδρών παραδοξοτήτων. Μια παρόμοια περιρρέουσα ατμόσφαιρα αναδεικνύει εύκολα ένα Γιάννη, κατοπινό Πρίμο, γιο του Χαρίλαου Μπεχτσή, ο οποίος μετά τον εμφύλιο σπαραγμό ανέβηκε από την Άρτα στη Θεσσαλονίκη κι έβγαλε άδεια να λειτουργήσει δικό του λούνα παρκ παιχνιδιών ως τραυματίας πολέμου. Μεγάλο σχολείο το λούνα παρκ για το γιο που παρακολουθώντας γοητευμένος τον παπατζή «έμαθε τα κόλπα με τα χαρτιά και μπήκε στην τρέλα του ρίσκου, της απόκρυψης και της απάτης», συνήθεια που δεν εγκατέλειψε ακόμα και μετά το θάνατο του πατέρα του, ο οποίος στο μεταξύ είχε αναγκαστεί να κλείσει την επιχείρηση που δεν πήγαινε καλά και ν’ ανοίξει ένα μικρό γραφείο κηδειών, το οποίο κληρονόμησε και αξιοποίησε ο γιος. Όσο για το καζίνο και τη ρουλέτα, εκεί τα πήγαινε καλά ίσως «από διάθεση πρόκλησης και ροπής προς τον κίνδυνο». Στόχος του πάντως σπάνια ήταν τα λεφτά και το συμφέρον. «Βαθύτερη αιτία ήταν ο ναρκισσισμός, η χειραγώγηση του άλλου, η επικράτηση. Ο θαυμασμός τους».

Παγιδευμένος στα δικά του, έρμαιο μιας τύχης που τον αναγκάζει να υποκύπτει σε ανθρώπους που «δεν παίζουν μαζί τους», ο Πρίμο σώζεται και πάλι από την μπίλια της ρουλέτας που σαν «προγραμματισμένη από αόρατο χέρι, από την ευλογούσα χείρα», έρχεται και φωλιάζει πάνω στο ποντάρισμά του. Από τη μια στιγμή στην άλλη γίνεται πλούσιος, ενώ οι παρόντες φτάνουν στην «έσχατη έξαρση». Γεμίζει με χρήματα την τσάντα του και παλεύει με τον εαυτό του να κρατηθεί. Αν έμενε στο καζίνο, έστω και λίγα δευτερόλεπτα ακόμη, μπορεί να έχανε τα πάντα. Δεν έμεινε. «Κερδίζει όποιος κάνει το προτελευταίο λάθος», λένε οι Ιταλοί μαφιόζοι. Μα οι Ρώσοι μαφιόζοι υπεραμύνονται της άποψης ότι «οτιδήποτε κάνει ένας ανόητος, μπορεί να το κάνει και κάποιος άλλος».

Ο Πρίμο θα διακινδυνεύσει και πάλι. Θα περάσει την κόκκινη γραμμή. Υποψήφιος βουλευτής τώρα, να περιδιαβάζει την αγορά, να φωτογραφίζεται με πολίτες, να ακούει παράπονα και αιτήματα, να πηγαίνει στη Μητρόπολη για τη λειτουργία («ποντάρουμε στην εκκλησία, τη μόνη που γνωρίζει απόλυτα τι σημαίνει και πώς παίζεται η εξουσία σ’ αυτή την πόλη»), να στέλνει διαφημίσεις στον Τύπο. Μέχρι τη μεγάλη νίκη που συντελέστηκε κόντρα στις προβλέψεις όλων. Νίκη της παράταξης. Αλλά κυρίως δική του νίκη που του επιφυλάσσει θέση υπουργού. Με ό, τι σημαίνει αυτό. Με όποιο τραγικό κόστος.

 

Το δαιμόνιο λογοτεχνικό ταλέντο του Σκαμπαρδώνη θα επιτρέψει στον ήρωα να κλείσει τους λογαριασμούς του, «να βρει τη δύναμη να ελέγξει τον εαυτό του, να τον κουμαντάρει σαν να είναι ένας άλλος, να οχυρωθεί εντός του, να γίνει απόρθητος.

Το δαιμόνιο λογοτεχνικό ταλέντο του Σκαμπαρδώνη θα επιτρέψει στον ήρωα να κλείσει τους λογαριασμούς του, «να βρει τη δύναμη να ελέγξει τον εαυτό του, να τον κουμαντάρει σαν να είναι ένας άλλος, να οχυρωθεί εντός του, να γίνει απόρθητος. Ότι ίσως μπορεί να είναι κάτω από τα μαγικά φώτα, δίπλα στην μπίλια που θα του γνέφει χοροπηδώντας πάνω στους αριθμούς, να μη σκύψει ούτε μια φορά να δει μέσα στην κόκκινη και μαύρη Άβυσσο».

Υπουργός νύχτας
Γιώργος Σκαμπαρδώνης
Πατάκης
395 σελ.
ISBN 978-960-16-6715-7
Τιμή € 16,60

Πηγή : diastixo.gr