.png?ph=89752c26b8)
Ελένη Λόππα: «Η ζωή είναι αλλού;»
Δεν είναι η πρώτη φορά που η Ελένη Λόππα πραγματεύεται σε βιβλίο της το θέμα της προσφυγιάς-μετανάστευσης. Το θέμα αυτό υπάρχει ως βασικό μοτίβο και στην Απαγορευμένη πατρίδα και στους Εμιγκρέ: Ιστορίες ανθρώπων, με διαφορετική έκφανση και πραγμάτευση κάθε φορά. Αυτή τη φορά, βέβαια, την απασχολεί η άφιξη προσφύγων και μεταναστών στη χώρα μας από χώρες της Μέσης Ανατολής, στο προσφυγικό ρεύμα που κορυφώθηκε το 2015 και συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Το δράμα των ταλαιπωρημένων ανθρώπων, τα ναυάγια, οι απώλειες, οι προσπάθειες επιβίωσης.
Σε τρεις κύκλους οργανώνεται η αφήγηση, με κέντρο τη Μυρτώ: πρώτος κύκλος, το δράμα των προσφύγων και η δραστηριοποίηση της Μυρτώς· δεύτερος, ο έρωτας της Μυρτώς και του Πέτρου· τρίτος κύκλος, η προσωπική εσωτερική πορεία της Μυρτώς, που την οδηγεί στη δική της περιπέτεια της ψυχής και στις δικές της αποφάσεις.
Στη Λέσβο βρίσκεται ο πυρήνας της δράσης, με ακτίνες ως τα σύνορα, στην Ειδομένη, ως την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, το Κιλκίς και ως τη Γερμανία. Διάλογοι, ζωντανοί εκ του σύνεγγυς ή με τηλέφωνο, με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και από το skype. Το κείμενο προχωρά με τη δύναμη της αφήγησης αλλά και του ντοκουμέντου.
Κάθε κεφάλαιο ανοίγει συνήθως με ένα ποίημα (ή απόσπασμα ποιήματος) και κάποτε με απόσπασμα πεζού, σχετικού με το θέμα της αφήγησης. Ανοίγεται έτσι ένας διάλογος διακειμενικός ανάμεσα σε κείμενα σχετικά με το θέμα της αφήγησης.
Κεντρικό πρόσωπο η Μυρτώ, η συνειδητοποίησή της μέσα από το δράμα των προσφύγων και η δράση της σε μια μη κυβερνητική οργάνωση στη Λέσβο. Επίσης, ο έρωτάς της, οι προβληματισμοί της και το άδηλον της τελικής της απόφασης – ο αναγνώστης καλείται να δώσει τη δική του εκδοχή.
Γιατί, πέρα από τα εξωτερικά γεγονότα, είναι η εσωτερική πορεία του ατόμου που καθορίζει τη στάση του, στον βαθμό που αυτό είναι εφικτό. Στον βαθμό που δικαιώνεται ή γκρεμίζεται.
Παρουσιάζει ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο διαρθρώνει αφηγηματικά το κείμενό της η Λόππα, και στο παρόν μυθιστόρημα και στα προηγούμενα έργα της. Στο πρώτο της μυθιστόρημα, Τ’ άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης, η αφηγήτρια αφηγείται το χρονικό της ζωής της σε β’ ενικό πρόσωπο. Ουσιαστικά το κείμενο είναι μονόλογος-πρωτοπρόσωπη αφήγηση, αλλά η επιλογή του β’ προσώπου δίνει μια απόσταση ασφαλείας της αφηγήτριας από το υποκείμενό της. Σαν κοίταγμα στον καθρέφτη, ακριβώς όπως το λέει και ο τίτλος, καθώς κάποια πράγματα θα ήταν πολύ δύσκολο, τουλάχιστον δυσκολότερο, να ειπωθούν στο α’ ενικό. Η αφήγηση στο σπονδυλωτό αφήγημα Οι εμιγκρέ γίνεται γενικά σε γ’ πρόσωπο. Κάποιες φορές όμως η αφηγήτρια σαν να απευθύνεται στον αναγνώστη, γυρίζει την αφήγηση σε α’ ενικό ή πληθυντικό, για να μας αποκαλύψει σχέσεις συγγένειας με τα πρόσωπα ή σχέσεις συμπάθειας στις περιπέτειες και στα παθήματά τους.[1] Στο μυθιστόρημα Απαγορευμένη πατρίδα η αφήγηση γίνεται σε τρίτο πρόσωπο γενικά, από έναν τριτοπρόσωπο αφηγητή πολύ οικείο, που παίρνει τον λόγο και μετατρέπεται σε πρωτοπρόσωπο κάποια στιγμή, π.χ. στο κεφάλαιο «Η Νεφέλη», σ.94-98.
Στο μυθιστόρημα Η ζωή είναι αλλού; επιλέγεται και πάλι η τριτοπρόσωπη αφήγηση, που σπάζει ωστόσο από εκτεταμένους διαλόγους. Οι διάλογοι αυτοί προσπαθούν να αναπαραστήσουν την προφορικότητα της επικοινωνίας, και είναι: εκτεταμένοι διάλογοι των προσώπων εκ του σύνεγγυς, στους οποίους η συνομιλία καταγράφεται με τις λεπτομέρειες της πραγματικής καθημερινής συνομιλίας· διάλογοι από κινητά τηλέφωνα· διάλογοι-συνομιλίες από το skype, ένα νέο στοιχείο που εντάσσεται στην εξέλιξη της πλοκής. Στις περιπτώσεις αυτές, η αναγκαία συνθήκη της οπτικής επαφής των προσώπων εντείνει την επικοινωνιακή προφορικότητα. Η εικόνα που συνυπάρχει με τον λόγο περιγράφεται στο κείμενο πότε μέσα από τους διαλόγους των προσώπων και πότε με συμπληρωματικές περιγραφές της αφηγήτριας.
Ήδη με το Άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης εμφανίζεται η χρήση εμβόλιμων κειμένων –ημερολόγια, επιστολές, κείμενα άλλων προσώπων που αφορούν την αφηγήτρια, μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου– που συμπληρώνουν και διευρύνουν την οπτική γωνία της αφήγησης. Ένα μεγάλο μέρος της αφήγησης-πλοκής-εξέλιξης στην Απαγορευμένη πατρίδα καλύπτεται από τα ημερολόγια (της Φανής) και τις επιστολές που ανταλλάσσουν, με δυσκολίες και πολλές φορές χωρίς να φθάνουν στον προορισμό τους, τα πρόσωπα.
Στο Η ζωή είναι αλλού; εμφανίζονται πολλά εμβόλιμα κείμενα (λογοτεχνικά, ντοκουμέντα-ειδήσεις από εφημερίδες, δημοσιογραφικά ημερολόγια δημοσιευμένα σε εφημερίδες), εκτός από τους αφηγηματικούς τρόπους που προαναφέρθηκαν. Τα κείμενα αυτά συνομιλούν με το κείμενο της συγγραφέως, αναδεικνύουν σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα της προσφυγιάς-μετανάστευσης στις μέρες μας, μέσα από ποικίλες οπτικές. Επιπλέον, μαζί με τα λογοτεχνικά κείμενα-μότο, ανοίγουν το εύρος της διακειμενικότητας και παραδίδουν στον αναγνώστη αναφορές και κείμενα που γνωρίζει και αξίζει να θυμηθεί, αλλά και πολλά που ίσως ενδιαφερθεί να προσεγγίσει.
Στο πρόσφατο μυθιστόρημα της Λόππα, το σκηνικό των γεγονότων καθορίζει τη ζωή και τις αποφάσεις των ανθρώπων. Θεματικά βρίσκεται πιο κοντά, μολονότι αλλάζει η εποχή, στο τρίτο μυθιστόρημα, την Απαγορευμένη πατρίδα. Και για τη μετανάστευση-προσφυγιά αλλά και για την ερωτική ιστορία που σε πρώτο πλάνο εξελίσσεται, παράλληλα με το δράμα πολλών ανθρώπων. Το μοτίβο της ερωτικής ιστορίας υπάρχει και στους Εμιγκρέ, όπως και το άτομο που έρχεται αντιμέτωπο με την εποχή του, με το βάρος να πέφτει πότε στο ερωτικό στοιχείο και πότε στα πολιτικά γεγονότα. Όπως σημείωνα τότε, «δύο είναι οι πρωταγωνιστές του βιβλίου, πέρα από τα πρόσωπα: ο έρωτας και η ατμόσφαιρα μιας εποχής»[1]. Όσον αφορά το Άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης, στο κέντρο βρίσκεται η αφηγήτρια και η θέση της στην οικογένεια και στην κοινωνία. Αλλά, ταυτόχρονα, δίνεται ανάγλυφη η εικόνα πολιτικών, πολιτιστικών, εκπαιδευτικών πραγμάτων στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες. Με τον έρωτα σταθερή μουσική υπόκρουση, πότε με εξάρσεις και πότε με συγκρούσεις, σε ολόκληρο το βιβλίο.
Μπορούμε να πούμε ότι με το δέσιμο αυτό των στοιχείων του έρωτα και της ιστορικής πορείας, η Λόππα καλύπτει μεγάλη χρονική απόσταση: από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον Β’, στην Κατοχή και στον Εμφύλιο, με αναφορές και στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και στη μετεμφυλιακή περίοδο. Μετά στη σύγχρονη Ελλάδα, από τη δικτατορία ως τη δεκαετία του ’90, και ως και τα πολύ πρόσφατα γεγονότα της μετανάστευσης στην Ελλάδα, με έμφαση στο 2015. Εντέλει, αυτό που προεξαγγέλθηκε από τη συγγραφέα με την έκδοση του τρίτου βιβλίου ως τριλογία είναι τετραλογία, εφόσον σταθερά κρατούνται αυτές οι παράμετροι, το ατομικό και το γενικό, που καθορίζουν την ανθρώπινη ζωή, την ομορφιά αλλά και το δράμα της, κατά περίπτωση.
Οι ήρωες στα βιβλία της Ελένης Λόππα και οι ηρωίδες, κυρίως αυτές, επιχειρούν να ορίσουν τη ζωή και τη μοίρα τους με μια υπέρβαση. Ανατρέπουν κοινωνικά αποδεκτές συμβάσεις, υποχωρούν στον έρωτα ή τον παρακάμπτουν, για να φθάσουν στο όνειρό τους, συνειδητοποιούνται και αναλαμβάνουν δράση. Όπως η εφησυχασμένη στην αστική καθημερινότητά της Μυρτώ, στο πρόσφατο μυθιστόρημά της, που συγκλονίζεται από το δράμα των προσφύγων-μεταναστών. Ή όπως η Φανή, που αφήνει οικογένεια και παιδιά για να ακολουθήσει τον αγαπημένο της αντάρτη στις χώρες του ανατολικού μπλοκ, στην Απαγορευμένη πατρίδα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι επιλογές βαραίνουν δυσάρεστα στη ζωή των ηρώων. Ο Μπόρις, στους Εμιγκρέ, θα πεθάνει νέος. Η Φανή θα σβήσει μακριά απ’ τη χώρα της, χωρίς να προλάβει να ξαναδεί τα παιδιά της. Στο Άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης το βιβλίο κλείνει με την ελπίδα της αφηγήτριας Φαίδρας ότι θα καταφέρει να αλλάξει σελίδα στη ζωή της. Η Πάολα και η Ελένη στους Εμιγκρέ θα καταφέρουν να ξεφύγουν από τις συμβάσεις που τις πίεζαν, όχι χωρίς τίμημα βέβαια. Η Μυρτώ, που έκανε με επιτυχία τη μία υπέρβαση, στέκει ανήμπορη μπροστά στη νέα πρόκληση, να ακολουθήσει τον αγαπημένο της σε χώρες της Αφρικής με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα.
Οι ήρωες στα βιβλία της Ελένης Λόππα και οι ηρωίδες, κυρίως αυτές, επιχειρούν να ορίσουν τη ζωή και τη μοίρα τους με μια υπέρβαση. Ανατρέπουν κοινωνικά αποδεκτές συμβάσεις, υποχωρούν στον έρωτα ή τον παρακάμπτουν, για να φθάσουν στο όνειρό τους, συνειδητοποιούνται και αναλαμβάνουν δράση.
Προκύπτουν εξαιρετικά ενδιαφέροντες χαρακτήρες γυναικών –βάζω κοινό παρονομαστή και εστιάζω σε αυτές– σε όλα τα βιβλία της Λόππα. Είτε συντρίβονται από τις αποφάσεις τους και την υπέρβασή τους είτε πραγματοποιούν κάποια από τα όνειρά τους, αποτελούν μια πινακοθήκη με πρόσωπα πολυεπίπεδα, δυνατά και αποφασιστικά. Και αυτά τα χαρακτηριστικά αποκτούν μεγαλύτερη σημασία όταν συνδέονται με πολύ παλιότερες δεκαετίες. Για να μείνουμε στη Μυρτώ του πρόσφατου μυθιστορήματος, η άρνησή της να ακολουθήσει τον Πέτρο στις δικές του αναζητήσεις συνοδεύεται και από τον δικό της προσωπικό προβληματισμό. Σχετικά με το νόημα της ζωής και τον τρόπο που το ορίζει ο καθένας για τον εαυτό του.
Πίσω λοιπόν στον τίτλο: Η ζωή είναι αλλού; Παραλλαγή του τίτλου στο μυθιστόρημα του Μίλαν Κούντερα, με ερωτηματικό στο τέλος. Αλλού η ζωή; Και πού είναι αυτό το «αλλού»; Ο αναγνώστης καλείται να δώσει τη δική του εκδοχή. Παραθέτω από την τελευταία σελίδα του μυθιστορήματος: Μέσα της, όμως, ορθώθηκαν και άλλα αμείλικτα, προσωπικά αυτή τη στιγμή ερωτήματα: «Ναι, να περιμένω τον Πέτρο που είναι ολόψυχα δοσμένος στον Άνθρωπο. Ως πότε όμως; Κι αν υπάρξει κι άλλη Σομαλία; Μήπως τελικά η ζωή είναι αλλού;» (σ.382)
Ένα βιβλίο για την ανθρωπιά και τη δοτικότητα, χωρίς σύνορα. Και για την καταβύθιση στα εσώτερα της ψυχής, ένας κύκλος με Τ’ άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης. Γιατί, πέρα από τα εξωτερικά γεγονότα, είναι η εσωτερική πορεία του ατόμου που καθορίζει τη στάση του, στον βαθμό που αυτό είναι εφικτό. Στον βαθμό που δικαιώνεται ή γκρεμίζεται. Αλλά όχι αμαχητί, σε έναν διαρκή αγώνα, μια διαρκή πάλη με δυνάμεις που το υπερβαίνουν.
Το απόσταγμα από το παρόν μυθιστόρημα της Ελένης Λόππα, αλλά και από τα προηγούμενα έργα της, είναι αυτή η αέναη προσπάθεια του ατόμου να ορίσει τη ζωή του και να κοιτάξει κατάματα την ψυχή του. Όντας την ίδια στιγμή έτοιμο για τις συνέπειες και τις απώλειες.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Περισσότερα για τα δύο πρώτα βιβλία της Ελένης Λόππα στα κείμενά μου: «Οξεία κραυγή μέσα από τη γραφή» (Τ’ άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης, εκδ. Γαβριηλίδης, 2011), περ. Φιλόλογος, τεύχ. 153, Σεπτέμβριος 2013, και «Οι δύο πρωταγωνιστές» (Οι εμιγκρέ: Ιστορίες ανθρώπων, εκδ. Γαβριηλίδης, 2013), περ. Νέα Παιδεία, τεύχ. 149, 2014.
Η ζωή είναι αλλού;
(Requiem for a dream)
Ελένη Λόππα
Ρώμη
386 σελ.
ISBN 978-618-5140-86-1
Τιμή €15,00
πηγή : diastixo.gr