Έλενα Χουζούρη: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

2017-04-25 16:22

Η Έλενα Χουζούρη έχει εκδώσει τέσσερα μυθιστορήματα, έξι ποιητικές συλλογές, δύο μελέτες και πολλά κριτικά σημειώματα. Για πολλά χρόνια εργάστηκε ως δημοσιογράφος στον τομέα πολιτισμού και βιβλίου στον αθηναϊκό ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Για δεκαοκτώ χρόνια ετοίμαζε και παρουσίαζε την εκπομπή βιβλίου «Ο φίλος μου κ. Γουτεμβέργιος» στο Πρώτο Πρόγραμμα (ΝΕΤ 105,8) της ΕΡΑ. Συνεργάστηκε για θέματα πολιτισμού στο τηλεοπτικό μαγκαζίνο «Τέχνη και Πολιτισμός» της δημόσιας τηλεόρασης (1987-1990).

Επίσης συνεργάστηκε στην παρουσίαση βιβλίων στις τηλεοπτικές εκπομπές «Βιβλιόραμα», «Πνεύμα αντιλογίας» και «Έχει γούστο». Είναι μέλος της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών (ΕΣΗΕΑ) και της Εταιρείας Συγγραφέων, στο Δ.Σ. της οποίας έχει χρηματίσει Αντιπρόεδρος (2009-2011) και Γενικός Γραμματέας (2011-2013). Είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής του ηλεκτρονικού περιοδικού Oan agnostis.

Ο τίτλος του μυθιστορήματος σας Ο θείος Αβραάμ μένει πάντα εδώ παραπέμπει στον Αβραάμ Μπεναρόγια, τον γραμματέα της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ομοσπονδίας, γνωστής ως Federation;

 Ο τίτλος του μυθιστορήματός μου έχει τρεις σημασίες: Πρώτον, το όνομα, Αβραάμ, παραπέμπει στον βιβλικό πατριάρχη των Εβραίων, όπως ξέρουμε από την Παλαιά Διαθήκη. Παραπέμπει, δεύτερον, στον Αβραάμ Μπεναρόγια, όπως είπατε, ο οποίος εμφανίζεται να έχει μια μακρινή συγγένεια με τη Θεσσαλονικιά, σεφαραδίτισσα πρωταγωνίστριά μου. Τρίτον, ότι η εβραϊκή παρουσία, από την ύστερη αρχαιότητα ακόμη, και προπαντός η παρουσία της πολυπληθούς σεφαραδίτικης κοινότητας, είναι και θα είναι εσαεί χωνεμένη και αδιάρρηκτα δεμένη με τη συλλογική Μνήμη της Θεσσαλονίκης, της Ελλάδας γενικότερα. Μ΄ άλλα λόγια, ο θείος Αβραάμ θα μένει πάντα μαζί μας.

Ποιος όμως είναι ο ρόλος του Αβραάμ Μπεναρόγια στο μυθιστόρημα; Αληθεύει ότι ασχολείστε γενικότερα με τον βίο και την εποχή του;

Έχω την εντύπωση ότι έχουν γίνει κάποιες παρανοήσεις σχετικά με την παρουσία του Αβραάμ Μπεναρόγια στο μυθιστόρημα. Σαφώς και δεν πρόκειται για τη ζωή και το έργο του, αφενός, ούτε όμως και είναι χωρίς λόγο και αιτία το πέρασμά του από τις σελίδες του μυθιστορήματος, αφετέρου. Ο Μπεναρόγια, αναμφισβήτητα, υπήρξε μία από τις ισχυρότερες φυσιογνωμίες των σοσιαλιστικών ιδεών στα Βαλκάνια με διεθνή ακτινοβολία, από τους πρωτεργάτες του σοσιαλιστικού εργατικού κινήματος στη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία πριν το 1912 αλλά και μετά, από τους ιδρυτές της Federation, από τους ιδρυτές της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας καθώς και του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας, γνωστό από το 1924 και έως σήμερα ως ΚΚΕ. Όλα αυτά δεν καταλαμβάνουν στο μυθιστόρημα περισσότερες από δέκα σελίδες, κι αυτές εν τη ρύμη της αφήγησης και όχι ξεκάρφωτες. Με κάποια αφηγηματική ευκαιρία, βάζω τον ίδιο τον Μπεναρόγια να τα αφηγείται με λόγια, τα περισσότερα δικά του, όπως τα έχει περίπου ο ίδιος γράψει σε κείμενά του ή αφηγηθεί σε συνεντεύξεις του. Η ελάχιστη αυτή αφηγηματική παρουσία του –ισχυρή, όμως, συμβολικά– υπενθυμίζει τι γινόταν στη Θεσσαλονίκη την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, σε επίπεδο σοσιαλιστικών ιδεών και εργατικών αγώνων, και τι μεγάλη συμμετοχή είχε το εβραϊκό στοιχείο της Θεσσαλονίκης, με αιχμή τη Federation. Από την άλλη, ο Μπεναρόγια λειτουργεί και ως πρόσχημα για να ξεκινήσει, ας πούμε, το μυθιστόρημα. Διότι η 27χρονη πρωταγωνίστριά μου, Αλίζα, έρχεται στη Θεσσαλονίκη από το Τελ Αβίβ, το 2012, για να κάνει έρευνα πάνω στο μεταπτυχιακό της με θέμα «Ο βίος και η εποχή του Αβραάμ Μπεναρόγια». Αυτό όμως δεν είναι παρά η πρόφαση, προπαντός για τη μητέρα της που δεν βλέπει με καλό μάτι το ταξίδι της κόρης της στη Θεσσαλονίκη. Εκείνο που ενδιαφέρει την Αλίζα είναι να ανακαλύψει τις ρίζες της, την ταυτότητά της, μέσα από την έως τότε καλά κρυμμένη ζωή της αγαπημένης γιαγιάς της, Λούνα.

Στο Τελ Αβίβ, ο σύντροφος της Αλίζα τής αντιτείνει ότι δεν χρειάζεται και η τρίτη γενιά από το Ολοκαύτωμα, η δική τους δηλαδή, να συνεχίσει να επωμίζεται το βάρος αυτής της οδυνηρής ιστορικής μνήμης. Ποια είναι η άποψη της Αλίζα; Και τελικά μπορούμε να αποφύγουμε τη γνώση της ιστορικής μνήμης;

Η άποψη της Αλίζα είναι ότι όχι μόνον δεν μπορούμε να αποφύγουμε την ιστορική μνήμη αλλά αντίθετα πρέπει να έχουμε τη γενναιότητα να τη γνωρίσουμε και να συμφιλιωθούμε με αυτήν όσο τραυματική κι αν είναι.

Στο μυθιστόρημα σας πώς συναντά η ιστορική μνήμη την ατομική;

Μέσα από την ιστορία μιας μεσοαστικής εβραϊκής οικογένειας της Θεσσαλονίκης, και προπαντός του πατέρα, κυρίου Ιακώβ, ενός ανοιχτόμυαλου, κοσμοπολίτη, μορφωμένου ανδρός, της κόρης του Λούνα και του αδελφού της Αλμπέρτο. Η ιστορία αυτής της οικογένειας δίνει την ευκαιρία στον αναγνώστη να «περιπλανηθεί» στη Θεσσαλονίκη του 1930 και να γνωρίσει και τα καλά της αλλά και τα κακά της. Και βέβαια να ακολουθήσει αυτή την οικογένεια έως τη γερμανική Κατοχή, να παρακολουθήσει το ξεκλήρισμά της, τον ασύμβατο αλλά μεγάλο έρωτα της Λούνα με τον μη Εβραίο, Παύλο, την αιρετική και αναπάντεχη διάσωσή της από το Ολοκαύτωμα, την παραμονή της στο Πάικο με τους αντάρτες, την επιστροφή της στη Θεσσαλονίκη μετά την Απελευθέρωση, και… η συνέχεια στο μυθιστόρημα.

Ένα από τα οδυνηρά γεγονότα που περιγράφετε είναι και το αντιεβραϊκό πογκρόμ στο Κάμπελ. Τι σας έκανε να σταθείτε σ’ αυτό;

Τα όσα έγιναν τον Ιούνιο του 1931 στη Θεσσαλονίκη στοιχειοθετούν, κατά την άποψή μου, μία από τις πιο μαύρες σελίδες της πρόσφατης ιστορίας της, και γι’ αυτό έχουν τόσο καλά κουκουλωθεί, με αποτέλεσμα ελάχιστοι να τα γνωρίζουν. Η πυρπόληση της φτωχικής εβραϊκής συνοικίας Κάμπελ καθώς και η ανεπιτυχής, ευτυχώς, προσπάθεια καταστροφής της επίσης φτωχικής εβραϊκής συνοικίας 151, από φανατισμένους, Πόντιους στην πλειοψηφία τους, πρόσφυγες, από την Τούμπα και την Καλαμαριά, καθοδηγούμενους από τη φασιστική και αντισημιτική οργάνωση ΕΕΕ, γνωστή ως «Τα Τρία Έψιλον», σηματοδοτούν κατά την άποψή μου τον ήδη εξελισσόμενο αντισημιτισμό στην πόλη από τη δεκαετία του 1920 και εντεύθεν, με αποκορύφωμα τη γερμανική Κατοχή και τα όσα θλιβερά συνέβησαν με το ξεκλήρισμα των Εβραίων – ο Γιώργος Ιωάννου, προς τιμήν του, ήταν ο πρώτος που τόλμησε να τα γράψει αυτά. Ο ένας λόγος, λοιπόν, ήταν να τα γράψω κι εγώ με τη σειρά μου. Ο δεύτερος ήταν ότι δένω, αφηγηματικά, τα γεγονότα του Κάμπελ με την πρώτη και καθοριστική συνάντηση της Λούνα με τον Παύλο, κι αυτό όχι τυχαία, όπως θα διαπιστώσουν οι αναγνώστες. Επίσης τα όσα συμβαίνουν στο Κάμπελ επιδρούν αποφασιστικά και στον πατέρα της Λούνα, τον κύριο Ιακώβ.

Εκτός από τα γεγονότα στο Κάμπελ, υπάρχουν άλλες άγνωστες ιστορικές πτυχές τις οποίες φωτίζετε στο μυθιστόρημά σας;

Μία ιστορική πτυχή, επίσης ελάχιστα γνωστή, είναι η συμμετοχή των Ελλήνων Εβραίων –των Θεσσαλονικιών, στην προκειμένη περίπτωση– στην Εθνική Αντίσταση. Η Λούνα βρίσκεται στο Πάικο καθώς και αρκετές εκατοντάδες Θεσσαλονικείς Εβραίοι που, ενταγμένοι στις γραμμές του ΕΛΑΣ, μάχονται κατά των Γερμανών και των συνεργατών τους. Ιδιαίτερο ρόλο στο μυθιστόρημα παίζει ο ξάδελφός της, Μάρκος, επίσης αντάρτης στο Πάικο.

Η Λούνα όμως ταλανίζεται κυριολεκτικά από διλήμματα, ενοχές και εφιάλτες. Γιατί τη… βασανίζετε τόσο πολύ;

Δεν τη βασανίζω εγώ, αλλά οι περιστάσεις. Ξέρετε, οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος είχαν μεγάλες ενοχές ακριβώς επειδή αυτοί επέζησαν ενώ οι δικοί τους χάθηκαν. Πολύ δε περισσότερο η Λούνα, που διασώζεται με αιρετικό τρόπο. Γι’ αυτό, άλλωστε, τον λόγο, της φέρεται απαξιωτικά η ίδια της η κόρη, κι έτσι εκείνη στρέφεται στην αγαπημένη της εγγονή, την Αλίζα.

Και τι κληροδοτεί στην Αλίζα;

Τρεις φωτογραφίες, κάποιες σημαδιακές χρονολογίες, σεφαραδίτικες συνταγές και λίγες σελίδες με σημειώσεις από όσα υποτίθεται ότι της είχε διηγηθεί ο θείος Αβραάμ, ο Μπεναρόγια δηλαδή, στη Χολόν, μια κωμόπολη κοντά στο Τελ Αβίβ όπου πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ως περιπτεράς. Όμως, και πριν ακόμη πεθάνει, η Λούνα θα εμφυσήσει στην εγγονή της την αγάπη για τη γενέθλια πόλη της, τη Σαλονίκη, όπου πέρασε τα πιο ευτυχισμένα χρόνια της ζωής της μέχρι την κατάληψή της από τους Γερμανούς. Άλλωστε, εκείνο που κάνει τη Λούνα να κρατηθεί στη ζωή ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές είναι η θέλησή της να διασώσει τις μνήμες της και να της μεταδώσει σαν ανεκτίμητο θησαυρό στους απογόνους της.

Πόσο δύσκολο ήταν για σας να καταπιαστείτε με το Ολοκαύτωμα, χωρίς να έχετε κανένα σχετικό βίωμα;

Πάρα πολύ! Διότι ακριβώς επειδή δεν έχω, όπως είπατε, κανένα σχετικό βίωμα, αφού δεν είμαι Εβραία, έπρεπε για να μπορέσω να εισχωρήσω και να νιώσω όλον αυτόν τον ζόφο και την οδύνη, να «γίνω» Εβραία. Διότι δε βλέπω τις δύο ηρωίδες μου απ’ έξω, είμαι κομμάτι τους. Και σας βεβαιώ, όσο περισσότερο έμπαινα μέσα τόσο συνειδητοποιούσα πως, σαν το Ολοκαύτωμα δεν υπάρχει τίποτα παρόμοιο στην ιστορία της ανθρωπότητας, και θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα σεβαστικοί όταν αναφερόμαστε σ’ αυτό.

Πιστεύετε ότι τα ιστορικά μυθιστορήματα συνεισφέρουν στη γνώση της ιστορίας;

Νομίζω πως ναι, αρκεί να έχουν και λογοτεχνικές αξιώσεις.

Έχετε πίσω σας τέσσερα μυθιστορήματα, έξι ποιητικές συλλογές, δύο μελέτες και πολλά κριτικά σημειώματα. Εκτός βέβαια από την πολύχρονη δημοσιογραφική σας πορεία στον τομέα του πολιτισμού. Είστε ικανοποιημένη με τα όσα έχετε κάνει έως σήμερα;

Τα μόνα που έμαθα να κάνω από παιδί ήταν να διαβάζω και να γράφω. Είμαι λοιπόν μια παθιασμένη αναγνώστρια και γραφιάς (δεν υπάρχει σχετικό θηλυκό γένος). Συνεχίζω στο ίδιο μοτίβο, όσο συνεχίζεται και η ζωή μου. Αυτά τα δύο πάνε αντάμα. Όσο πάνε…

Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε πολλά από τα έντυπα περιοδικά για το βιβλίο και τη λογοτεχνία να έχουν κλείσει και στη θέση τους να έχουν εμφανιστεί σχετικά ηλεκτρονικά περιοδικά. Τι γνώμη έχετε γι’ αυτά;

Είμαι αναμφισβήτητα παιδί του έντυπου λόγου και θα ήταν ψέμα αν έλεγα ότι δεν με λύπησε το κλείσιμο εμβληματικών περιοδικών για το βιβλίο και τη λογοτεχνία, όπως π.χ. το Διαβάζω ή η Λέξη. Ωστόσο, οι καιροί αλλάζουν δίχως να μας περιμένουν. Το θετικό είναι ότι τη θέση των έντυπων περιοδικών έχουν πάρει τα ηλεκτρονικά αδελφάκια τους, στελεχωμένα από, επίσης, παθιασμένους και αφοσιωμένους ανθρώπους, παλαιότερους και νεότερους, που προσπαθούν να συνεχίσουν επάξια την παράδοση των έντυπων περιοδικών.

 

Ο θείος Αβραάμ μένει πάντα εδώ
Έλενα Χουζούρη
Πατάκης
254 σελ.
ISBN 978-960-16-7044-7
Τιμή: €12,50

 

 

 

πηγή : diastixo.gr