Ένα από τα ωραιότερα και αρτιότερα μυθιστορήματα της αγγλικής λογοτεχνίας, το Ένα δωμάτιο με θέα του Ε. Μ. Φόρστερ δεν αποτέλεσε τυχαία τη βάση για την ομώνυμη και εξίσου υπέροχη ταινία του Τζέιμς Άιβορι. Εξαιρετικός τεχνίτης της γλώσσας και με ιδιαίτερη ικανότητα στη δημιουργία και εμβάθυνση χαρακτήρων, ο Φόρστερ είναι πάντα εύστοχος στους σχολιασμούς του – και οι περιγραφές του, αν και λιτές χωρίς περιττολογίες, είναι ολοζώντανες, γλαφυρές και δημιουργούν εικόνες που διαδέχονται η μία την άλλη αρμονικά, με εσωτερικό ρυθμό που διατηρείται ακέραιος από την αρχή ως το τέλος.
Μέσα στο εντελώς διαφορετικό κλίμα και περιβάλλον της ιταλικής επαρχίας, με τους αυθόρμητους και εκδηλωτικούς ντόπιους, η Λούσι ξετρυπώνει μια χαραμάδα ελευθερίας. Το δωμάτιο της ιταλικής πανσιόν, με την καθηλωτική θέα του στον Άρνο, αποτελεί το σημείο εκκίνησης της αντίστροφης μέτρησης για την απελευθέρωση της Λούσι από τους αυστηρούς κοινωνικούς κανόνες.
Ο Ε. Μ. Φόρστερ εξέδωσε το Ένα δωμάτιο με θέα το 1908. Αν και ήταν το τρίτο του μυθιστόρημα –είχαν προηγηθεί το Where Angels Fear To Tread (Εκεί όπου οι άγγελοι φοβούνται να διαβούν) και το The Longest Journey (Το πιο μακρύ ταξίδι) – μια πρώτη μορφή είχε ήδη γράψει από το 1901, με τον τίτλο Λούσι. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης, με ιδιαίτερη έμφαση ωστόσο στην κριτική του κοινωνικού περίγυρου, κάτι που εντοπίζουμε σε όλα τα έργα του Φόρστερ. Ηρωίδα είναι η Λούσι Χάνιτσερτς, μια νεαρή Αγγλίδα που πηγαίνει διακοπές στη Φλωρεντία, συνοδευόμενη από την ξαδέρφη της Σάρλοτ. Αν και μεγαλωμένη σε μια σχετικά αντισυμβατική οικογένεια, αποτελούμενη από τη μητέρα της, τον μικρότερο αδερφό της και την ίδια (ο πατέρας έχει πεθάνει), μέσα στην οποία έχει μια κάποια ελευθερία, δεν μπορεί ούτε κι εκείνη να ξεφύγει εύκολα από τις συμβάσεις, τα στερεότυπα και τις τυπικότητες της αγγλικής κοινωνίας. Είναι ένα «φορτίο» που κουβαλάει διαρκώς μαζί της, ανεξάρτητα από τη θέλησή της και τις προσωπικές της επιθυμίες. Αυτό το «φορτίο» συμβολίζει αλληγορικά η Σάρλοτ, γεροντοκόρη και γεμάτη παραξενιές, η οποία έχει πάρει τόσο σοβαρά τον ρόλο της ως κηδεμόνα της Λούσι ώστε τις περισσότερες φορές να ξεπερνάει τα όρια της προσωπικής ελευθερίας και επιλογής.
Παρ’ όλα αυτά, μέσα στο εντελώς διαφορετικό κλίμα και περιβάλλον της ιταλικής επαρχίας, με τους αυθόρμητους και εκδηλωτικούς ντόπιους, η Λούσι ξετρυπώνει μια χαραμάδα ελευθερίας. Το δωμάτιο της ιταλικής πανσιόν, με την καθηλωτική θέα του στον Άρνο, αποτελεί το σημείο εκκίνησης της αντίστροφης μέτρησης για την απελευθέρωση της Λούσι από τους αυστηρούς κοινωνικούς κανόνες. Η γνωριμία της με τον συμπατριώτη της Τζορτζ Έμερσον, ο οποίος βρίσκεται επίσης στην ίδια πανσιόν μαζί με τον πατέρα του, θα πυροδοτήσει την ερωτική αφύπνισή της, αν και θα χρειαστεί να περάσει ένα διάστημα μέχρι να το παραδεχτεί στον εαυτό της.
Το πρώτο και ιδιαίτερα σοκαριστικό βήμα προς την απελευθέρωσή της συμβαίνει όταν γίνεται μάρτυρας μιας άγριας και αιματηρής συμπλοκής στην πλατεία της Φλωρεντίας. Η ησυχία και η ηρεμία του υπέροχου τοπίου διαταράσσονται ανεπανόρθωτα, το ίδιο και η εσωτερική γαλήνη της Λούσι – ή μάλλον η εσωτερική γαλήνη που νόμιζε πως είχε. Εκείνη την ώρα της «μη πραγματικότητας», της ώρας «όπου ανοίκεια πράγματα γίνονται πραγματικά», η Λούσι βιώνει το πρώτο ξύπνημα, την πρώτη ουσιαστική επιφοίτηση, την καθοριστική εκείνη εμπειρία που της ανοίγει τον δρόμο για την ενηλικίωση. Από κει και πέρα, τα γεγονότα είναι συνταρακτικά για τη Λούσι, είναι λες και όλα όσα συμβαίνουν την κατευθύνουν σ’ αυτόν τον προορισμό, κλείνοντας πίσω της όλες τις πόρτες που θα μπορούσαν να τη γυρίσουν πίσω.
Όπως και σε ένα ακόμα αξέχαστο μυθιστόρημα του Φόρστερ, το A Passage To India (Πέρασμα στην Ινδία), έτσι και εδώ μια εκδρομή θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των γεγονότων αλλά και στην ταχύτητα της αλλαγής των πρωταγωνιστών. Η παρέα των Άγγλων τουριστών αποφασίζει μια μέρα να επισκεφθεί την πανέμορφη εξοχή, και φυσικά τίποτα δε θα είναι το ίδιο από κει και πέρα. Η ιταλική φύση με την οργιαστική, καταπράσινη βλάστηση και τον φωτεινό ήλιο έχει επιστρατευτεί σαν καταλυτικός παράγοντας και σε ένα άλλο βιβλίο του Φόρστερ, το Where Angels Fear To Tread. Εκεί ωστόσο η ηρωίδα του, η Λίλια, γοητεύεται από έναν νεαρό ντόπιο και αποφασίζει να φέρει τα πάνω κάτω στη ζωή της και να μείνει μαζί του. Σε αντίθεση με τη Λίλια, η Λούσι στο Ένα δωμάτιο με θέα ελκύεται από τον συμπατριώτη της Τζορτζ, ο οποίος, όπως θα φανεί στη συνέχεια, είναι λόγω ιδιοσυγκρασίας και χαρακτήρα αυθόρμητος και μποέμ και όχι επειδή παρασύρθηκε περιστασιακά από τη μεσογειακή ραθυμία. Παράλληλα η Λούσι, η οποία εξαιτίας της ανατροφής της δεν εξωτερικεύει εύκολα τα συναισθήματά της, βιώνει μια εσωτερική μεταστροφή την οποία δεν προδίδει με τη συμπεριφορά της. Η δική της αλλαγή και απελευθέρωση είναι περισσότερο εγκεφαλική και έχει να κάνει κυρίως με τον τρόπο που βλέπει τα πράγματα και πολύ λιγότερο με το πώς αντιδρά. Συνακόλουθα, οι αντιδράσεις της είναι άμεση απόρροια της αλλαγής στον τρόπο σκέψης της, κάτι που γενικά αποφεύγει να συζητήσει, επιλέγοντας επιπλέον να θολώνει τα νερά, κρύβοντας την αλήθεια μέχρι να καταλήξει στην τελική της απόφαση.
Εκεί ωστόσο που ο Φόρστερ είναι ανελέητος, αλλά πάντα με το γάντι, είναι όταν σχολιάζει, άμεσα ή έμμεσα, τους ξιπασμένους μεγαλοαστούς. Έχοντας ζήσει από μέσα τη μεσαία τάξη και τις σχέσεις της με τα συναφή κοινωνικά στρώματα, και όντας ο ίδιος υπέρμαχος της ελεύθερης έκφρασης και της αποδοχής των προσωπικών επιλογών, είχε πάντα πολλά να πει για την υποκρισία που έβλεπε γύρω του.
Η επιστροφή στην Αγγλία δεν είναι εύκολη για κανέναν, πόσω μάλλον για τη Λούσι, που είναι αρραβωνιασμένη με τον λιμοκοντόρο Σέσιλ Βάις και, εκτός των άλλων, είναι αναγκασμένη να ανέχεται την υποκρισία και την προσποίηση του δικού του κοινωνικού κύκλου. Για τη Λούσι, που προφανώς πάντα ήταν βαθιά μέσα της ένα ελεύθερο πνεύμα καταπιεσμένο από την ανατροφή της και τις συμβάσεις του περιγύρου, το ταξίδι στην Ιταλία ήταν σαν ξύπνημα από μια πνευματική και συναισθηματική χειμερία νάρκη – κάτι που, από τη στιγμή που το βίωσε, της ήταν αδύνατο να αποδεχτεί την προκαθορισμένη από την κοινωνία μοίρα της. Στο μεταξύ, ο Τζορτζ επανεμφανίζεται – και όχι μόνο αυτό, αλλά γίνεται και γείτονάς της. Ο «πειρασμός» δεν την αφήνει στιγμή να ξεχαστεί και να συγκεντρωθεί, όχι τόσο επειδή είναι ερωτευμένη με τον Τζορτζ και δεν θέλει τον Σέσιλ, αλλά κυρίως επειδή η παρουσία του Τζορτζ της υπενθυμίζει ότι βαδίζει προς τη συναισθηματική ωρίμανση και οφείλει στον εαυτό της να πάρει μια καθοριστική απόφαση για το μέλλον της και, κατά συνέπεια, να πάρει επιτέλους τη ζωή της στα χέρια της.
Ένα άλλο βασικό θέμα που αναλύεται με διακριτικότητα στο βιβλίο είναι οι σχέσεις γονιών-παιδιών: μέσα από τη σχέση της Λούσι και του αδερφού της με τη μητέρα τους, του Τζορτζ με τον πατέρα του, του Σέσιλ με τη δική του μητέρα. Οι διαφορές που εντοπίζονται σ’ αυτές τις σχέσεις έχουν να κάνουν με την κοινωνική θέση που αντιπροσωπεύει ο καθένας από τους ήρωες και με το κατά πόσο αφήνεται να επηρεαστεί από τις συμβάσεις και τους άγραφους κοινωνικούς κανόνες. Κατά συνέπεια, οι πράξεις και η συμπεριφορά των παιδιών αντικατοπτρίζουν τη σχέση τους με τους γονείς τους, και αναπόφευκτα το αν και πόση ειλικρίνεια χαρακτηρίζει την κάθε μία από αυτές.
Η συμπάθεια με την οποία ο Φόρστερ βλέπει τους ήρωές του είναι προφανής σε όλα του τα έργα, και το Ένα δωμάτιο με θέα δεν αποτελεί εξαίρεση. Η Λούσι είναι αξιολάτρευτη, το ίδιο και ο Τζορτζ. Ακόμα και οι εν δυνάμει αντιπαθείς χαρακτήρες, όπως η Σάρλοτ ή ο Σέσιλ, καταλήγουν συμπαθείς γιατί μπορεί κανείς να διακρίνει, χάρις στην ευαισθησία και την οξυδέρκεια του Φόρστερ, τα βαθύτερα κίνητρα και τις επιρροές που τους οδηγούν σε συγκεκριμένες προβληματικές συμπεριφορές.
Εκεί ωστόσο που ο Φόρστερ είναι ανελέητος, αλλά πάντα με το γάντι, είναι όταν σχολιάζει, άμεσα ή έμμεσα, τους ξιπασμένους μεγαλοαστούς. Έχοντας ζήσει από μέσα τη μεσαία τάξη και τις σχέσεις της με τα συναφή κοινωνικά στρώματα, και όντας ο ίδιος υπέρμαχος της ελεύθερης έκφρασης και της αποδοχής των προσωπικών επιλογών, είχε πάντα πολλά να πει για την υποκρισία που έβλεπε γύρω του. Ο μικρόκοσμος αυτών των κοινωνικών τάξεων όπως αποτυπωνόταν μέσα από τη ζωή τους στα προάστια είναι συχνά αγαπημένο θέμα του Φόρστερ. Χαρακτηριστικό είναι ότι στα έργα του υπάρχει τουλάχιστον ένας εκπρόσωπος της μεγαλοαστικής τάξης που συμβολίζει όλα αυτά σε μεγάλο βαθμό: η μητέρα του Σέσιλ στο Ένα δωμάτιο με θέα θυμίζει την κυρία Ντέραμ από τον μεταγενέστερο Maurice (Μόρις): και οι δύο θεωρούν πως η κοινωνική τους θέση είναι αρκετή για να τις καταστήσει άτομα αξιοσέβαστα και ότι τους δίνει το δικαίωμα να κρίνουν όσους θεωρούν κατώτερούς τους. Η μεγαλοαστή κυρία Ντέραμ, βέβαια, αν και θεωρούσε τον Μόρις φύσει και θέσει κατώτερο κοινωνικά, γιατί ανήκε στη μεσαία αστική τάξη, απέφευγε να εκφράσει ανοιχτά την άποψή της γιατί ο Μόρις ήταν συμφοιτητής του γιου της και επομένως στο ίδιο μορφωτικό επίπεδο μ’ αυτόν. Η κυρία Βάιζ στο Ένα δωμάτιο με θέα στοχεύει άμεσα τη Λούσι με την κριτική της και ενώ τη συμπαθεί σε γενικές γραμμές, και μετράει στα θετικά της μέλλουσας νύφης της τα καλλιτεχνικά της ταλέντα, θεωρεί πως χρειάζεται εκπαίδευση για να μπει στα μεγάλα σαλόνια και να γίνει αντάξια σύζυγος για τον γιο της. Πράγμα που σημαίνει ότι αν η Λούσι επέλεγε να υποταχθεί στη μοίρα της καταπνίγοντας τη σαρωτική αλλαγή που βίωνε μέσα της, θα ήταν διπλά χαμένη και ταπεινωμένη: από τη μια θα γινόταν μεν αποδεκτή στους κύκλους της μεγαλοαστικής τάξης χωρίς ωστόσο να θεωρηθεί ποτέ αξιόλογο μέλος της, και από την άλλη θα έχανε τη μοναδική της ευκαιρία να ζήσει ευτυχισμένη δίπλα στον Τζορτζ.
Ο Φόρστερ, βέβαια, που συνήθιζε να γράφει ανεπίσημους επιλόγους για τα μυθιστορήματά του, τους οποίους για διάφορους λόγους δεν συμπεριελάμβανε στις τελικές εκδόσεις (το έχει κάνει και στον Μόρις), σε έναν τέτοιο επίλογο για το Ένα δωμάτιο με θέα επιφύλασσε κάπως άσχημα νέα για τη Λούσι: ο Τζορτζ πηγαίνει στον πόλεμο και κάνει τα γλυκά μάτια στις νοσοκόμες, ξεχνώντας για λίγο την αγαπημένη του. Έτσι απομυθοποιείται κάπως ακόμα και η φαινομενικά ιδανική αγάπη, γιατί αυτή είναι η πραγματικότητα: οι άνθρωποι δεν είναι τέλειοι, έχουν αδυναμίες και είναι επιρρεπείς στο στραβοπάτημα και τη λάθος επιλογή. Και φυσικά είναι ίδιοι σε όλες τις εποχές, κάτι που τα διαχρονικά μυθιστορήματα του Φόρστερ περιγράφουν και αναλύουν με τόση ευστοχία και συνέπεια, που είναι σα να μη μας χωρίζει απ’ αυτά πάνω από ένας αιώνας.
Στην όμορφη έκδοση από το Μεταίχμιο, η πολύ καλή μετάφραση είναι της Ιωάννας Καρατζαφέρη, ενώ τον κατατοπιστικό πρόλογο υπογράφει η Κατερίνα Σχινά.
Ένα δωμάτιο με θέα
E. M. Forster
Μετάφραση: Ιωάννα Καρατζαφέρη
Μεταίχμιο
286 σελ.
ISBN 978-618-03-0959-1
Τιμή: €14,40
Η Βερίνα Χωρεάνθη είναι κριτικός, μεταφράστρια και αρθρογράφος.
.png?ph=89752c26b8)
