Διάφορα-Αχιλλέας Κυριακίδης: «Σημειώσεις για μια ιδιωτική θεωρία της λογοτεχνίας» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ

2016-05-12 17:35

Ο εξαιρετικός διηγηματογράφος και μεταφραστής (για να μείνουμε μόνο σε δύο απ’ τις ιδιότητες του) Αχιλλέας Κυριακίδης δημοσιεύει την ιδιωτική θεωρία του, ή καλύτερα τις Σημειώσεις για μια ιδιωτική θεωρία της λογοτεχνίας. Τούτο σημαίνει πως η «ιδιωτική» περιέχει απόψεις που από κανέναν δεν δεσμεύονται και κανέναν δεν δεσμεύουν. Από την άλλη, είναι προσωπική υπόθεση, απόσταγμα πείρας και μακράς εμπειρίας ενός γνώστη του πράγματος από μέσα. Δημιουργού και αναγνώστη και όχι μόνο. Γράφει για ό,τι του αρέσει, «car telle est mon plasir» που έλεγε και κάποιος Λουδοβίκος. Τούτο το διαπιστώνει κανείς ευθύς αμέσως: «Όποιος μιλάει για την “τέχνη της ανάγνωσης” είναι ένας αναγνώστης υστερόβουλος· δηλαδή συγγραφέας». Άρα ο αναγνώστης δεν αναγνωρίζει κανόνες. «Όταν ο αναγνώστης δημιουργεί, ο συγγραφέας σωπαίνει»: με άλλα λόγια το έργο, εφόσον απευθύνεται σε όποιον αναγνώστη και όχι μόνο στον ιδανικό, τότε ισχύει και το δικαίωμα του αναγνώστη, ερήμην θεωριών και κανόνων.

Το διήγημα έχει ακαριαία δραστικότητα, ενώ το μυθιστόρημα μοιάζει με «ορό που ενσταλάζει ράθυμα διαβατήριες ουσίες ευρείας δράσεως». Το διήγημα μοιάζει με «μονοκατοικία» που διασφαλίζει την «οικολογική ισορροπία», αντιπαρατάσσει τη μια και μόνη ιδέα εκεί που ο «κυκλοθυμικός θεός της μυθοπλασίας την έχει ευλογήσει να αυξάνεται και να πληθύνεται, αλλά και την έχει καταραστεί ν’ αυτοαναπαράγεται».

Το βιβλίο είναι μικρό και σε εξαπατά. Δεν είναι εύκολα προσπελάσιμο, απαιτεί μεγάλη προσοχή για να επικοινωνήσεις με τις ιδέες του. Η σημείωση «Όταν ξαναδιαβάζουμε ένα βιβλίο, το βιβλίο ξαναγράφεται» ισχύει, με την έννοια ότι όλοι οι σοφοί του είδους διατείνονται πως και στην ανάγνωση συντρέχουν συνθήκες, περιστάσεις, εμπειρίες του αναγνώστη. Κάθε νέα ανάγνωση μάς προσφέρει κάτι πέρα από ό,τι είχαμε δει την προηγούμενη φορά. «Η λογοτεχνία... κλείνει το μάτι στην πραγματικότητα»· ναι, εφόσον είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Στο ερώτημα «γιατί γράφετε;» απαντά: «γράφουμε για να μην τρελαθούμε» ή για να βγάλουμε το μαύρο σπέρμα, όπως λένε επιφανή χείλη. «Η καλή λογοτεχνία θέτει τα ερωτήματα. Η κακή λογοτεχνία τα απαντά»· ναι, όπως η ζωή θέτει τα μεγάλα ερωτήματα αλλά δεν τα απαντά. «Το τρίτο πρόσωπο της αφήγησης ποτέ δεν στάθηκε άξιο της αποστολής του: να περισώσει το προσωπείο του παρατηρητή, να τηρήσει το υπέρτατο πρόσχημα»· θέλουμε δε θέλουμε, ό,τι γράφουμε δικό μας είναι, της ψυχής μας γέννημα, σε όποιο πρόσωπο και να γράφουμε.

Στο θέμα της μυθοπλασίας συμμετέχει ο «αυτοβιογραφικός λόγος»· αυτό που λέει ο ποιητής απέχει από αυτό που ήθελε να πει και επομένως και από αυτό που «ακούει» ο αναγνώστης. Και επειδή χάος η ψυχή του ανθρώπου, μοιάζει με ματαιοπονία να θέλουμε να μάθουμε τα πάντα πίσω από τις λέξεις. Όσο για την μυθοπλασία, αυτή συνδέεται με την αναζήτηση μιας άλλης εκδοχής της ιστορικής πραγματικότητας η οποία κατέληξε σε μια εκζήτηση στον τρόπο γραφής τους. Εδώ ο συγγραφέας μάς παρέχει παραδείγματα μυθιστορημάτων που πράγματι έκαναν αίσθηση για το είδος της γραφής τους. Το διήγημα έχει ακαριαία δραστικότητα, ενώ το μυθιστόρημα μοιάζει με «ορό που ενσταλάζει ράθυμα διαβατήριες ουσίες ευρείας δράσεως». Με μια κωμική μεταφορά περιγράφει την ουσία. Η ταινία μικρού μήκους δεν είναι (αλλά είναι) προθάλαμος για την ταινία μεγάλου μήκους. Όμως το διήγημα δεν είναι προθάλαμος για το μυθιστόρημα. Το GPS, που χρειάζεται για να μη χάσουμε το δρόμο προς την έξοδο του μυθιστορήματος, αποτελεί ωραία ειρωνεία, πιστεύω, για το χάος των μεγάλων μυθιστορημάτων για τα οποία η Γκοντάμα έλεγε «χάνομαι» και ο Μπόρχες της απαντούσε «και πώς να μη χαθείς... Τόσος κόσμος!». Εδώ πέφτουν τίτλοι έργων χαοτικών, διεθνούς βεληνεκούς, και στα Ελληνικά ο Πεντζίκης, ο Αλεξάνδρου, ο Νόλλας. Οι μόδες κυκλοφορούν. «Το nouveau roman είναι η νεκρή φύση στη λογοτεχνία», άρα το άρωμα χάθηκε. Κι ακόμα ο μαγικός ρεαλισμός λέει ψέματα. Οι συγγραφείς ιδιοφυΐες εκφράζουν την αισθητική του μέλλοντος.

Ο κινηματογράφος είναι και αυτός τέχνη του λόγου και η λογοτεχνία... ταξινομεί εικόνες και τις συγκροτεί, τις μεταστοιχειώνει και τις καταθέτει σε λόγο. Ο Μπόρχες άκουγε τα κείμενά του, ο Μπετόβεν διάβαζε τη μουσική του. Όταν οι δρόμοι της κανονικής πρόσληψης χωλαίνουν, τότε υπάρχουν άλλοι για να τους αποκαταστήσουν. Πόσοι λόγοι αλήθεια συντείνουν στο να ξαναδιαβάσουμε ένα βιβλίο; Στην αρχή είχαμε δει ότι «Όταν ξαναδιαβάζουμε ένα βιβλίο, το βιβλίο ξαναγράφεται». Τώρα διαβάζουμε πως επιβεβαιώνουμε την ύπαρξή μας, ανατοκίζουμε τη μνήμη, επικυρώνουμε τη λήθη. Η έκπληξη είναι κινητήριος μοχλός της δημιουργίας. Ξαναδιαβάζω ένα βιβλίο για να βρω τις συγκινήσεις της νιότης μου. Η φράση «πήγε αδιάβαστος» δεν είναι αδίκως μακάβρια. Όσο για την ηλεκτρονική ανάγνωση, αυτή είναι το αντίστοιχο με το virtual sex. Του λείπουν και τα κύρια απαραίτητα: Η αφή και η οσμή. Τέλος μια καλή μετάφραση μπορεί να μπει στη χορεία των πρωτότυπων έργων.

Με λίγα λόγια, ο Κυριακίδης παρουσιάζει τις σημειώσεις του σε παραλλαγές πολλές φορές, με χιούμορ και ανατρεπτικότητα, με τις προτιμήσεις του σε βιβλία και συγγραφείς, Έλληνες και ξένους. Μοιράζεται μαζί μας, δημοσία, αν και ιδιωτική τη θεωρία του, μας κάνει κοινωνούς των ιδεών του και επισκέπτες στο εργαστήρι του, στις σκέψεις του και τις ιδέες του.

Σημειώσεις για μια ιδιωτική θεωρία της λογοτεχνίας
Αχιλλέας Κυριακίδης
Κίχλη
48 σελ.
ISBN 978-618-5004-30-9
Τιμή € 6,00

Πηγή : diastixo.gr