Cine Δράση-Η ταινία του Luis Bunuel, "Το Φάντασμα της Ελευθερίας" την Τετάρτη 23.3 στο ΤΥΠΕΤ

2016-03-21 16:29

«Το φάντασμα της Ελευθερίας»  (Le Fantome de la Liberte)
Τετάρτη 23.3.2016, 8.15μμ

Γαλλία, 1974. Διάρκεια: 104’. Σκηνοθεσία: Luis Bunuel. Σενάριο: Luis Buñuel, Jean-Claude Carrière. Πρωταγωνιστούν: Jean-Claude Brialy, Adolfo Celi, Michel Piccoli.

Όταν πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα η ταινία ο Βασίλης Ραφαηλίδης έγραψε  («Το Βήμα», 3-12-1974):

«…Στα εβδομήντα πέντε του, και ύστερα από δουλειά πενήντα χρόνων στο σινεμά, ο Μπουνιουέλ βάλθηκε να μας καταπλήξει για μια φορά ακόμα…  Το μπουνιουελικό Φάντασμα της ελευθερίας ξεπετιέται τρομακτικό και μαζί κωμικό μέσα απ' τον πίνακα του προγόνου του Γκόγια «Οι τουφεκισμοί της 3ης Μαΐου» που ανοίγει την ταινία, για να μετατραπεί αμέσως σε «ζωντανό» κινηματογραφικό πλάνο, όπου γίνεται δυνατή και η προσθήκη, στην μπάντα του ήχου, της παράδοξης κραυγής: Κάτω οι Ελευθερωτές — Κάτω η Ελευθερία! Ελευθερωτές είναι οι στρατιώτες του Ναπολέοντα και «Ελευθερία» μια λέξη κενή περιεχομένου, μια λέξη φαντασματική που μόνο ως σλόγκαν λειτουργεί στα χείλη των απογόνων εκείνων που αγωνίστηκαν για «ελευθερία-ισότητα-αδελφότητα». Στο όνομα της οι Γάλλοι σκότωσαν την 3η Μαΐου 1808, στην Ισπανία, μερικές εκατοντάδες ρέμπελων που δεν ήθελαν να «ελευθερωθούν», στο όνομα της δολοφόνησαν το φίλο του Μπουνιουέλ, Λόρκα, στο όνομα της έγινε το μακελειό στο Βιετνάμ…κτλ., κτλ. Όντως, υπάρχει πάντα ένα Φάντασμα της Ελευθερίας που μας προτείνεται ως Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ.

Η προβληματική της ταινίας είναι απλή και ολοφάνερη. Και για να μην υπάρχει ίχνος αμφιβολίας για τις προθέσεις του, ο Μπουνιουέλ κλείνει την ταινία του όπως την άνοιξε: σημερινοί διαδηλωτές, καθώς πυροβολούνται απ' την αστυνομία φωνάζουν: Κάτω οι Ελευθερωτές — Κάτω η Ελευθερία.
Η τρομακτική αλήθεια τούτης της κραυγής, στη σχέση της και με τον τίτλο, μπαίνει από τον Μπουνιουέλ ως πρόβλημα για λύση: πρέπει να δειχτεί περί ποιας ελευθερίας πρόκειται, ώστε η κραυγή «Κάτω η Ελευθερία» να πάψει να ηχεί παράδοξα. Οι όροι του προβλήματος, όπως το βάζει ο Μπουνιουέλ έχουν δυο σκέλη: ένα λογικό κι ένα παράλογο. Το λογικό συνίσταται στο επίμονο αίτημα για ελευθερία και το παράλογο στη μεταμόρφωση αυτού του αιτήματος σε σλόγκαν — και σε μύθο. Το ίδιο και η κάθε σκηνή της ταινίας έχει δυο σκέλη: ένα ρεαλιστικό κι ένα σουρεαλιστικό. Στο πρώτο, το γεγονός εκτίθεται και στο δεύτερο δείχνεται ο φαντασματικός-μυθικός χαρακτήρας της ιδεολογίας που το «τροφοδοτεί». Ωστόσο, ο σουρεαλισμός εδώ δεν είναι παρά μέθοδος με την οποία δοκιμάζεται η αντοχή του Λόγου, και όχι ένα ελεύθερο και αόριστο παιχνίδισμα όπως στη Χρυσή εποχή (1930), με την οποία το Φάντασμα έχει μερικές μορφικές συγγένειες. Το φιλμ αποτελείται από μια σειρά σεκάνς (κεφαλαίων), σχεδόν ασύνδετων μεταξύ τους, τόσο που να μοιάζει με σπονδυλωτό. Είναι αναγκαίο να τις απαριθμήσουμε, ώστε να δούμε ποιο συγκεκριμένο επιμέρους πρόβλημα τίθεται για εξέταση στην καθεμιά, και για ποιο λόγο αυτό το πρόβλημα παίρνει μια μορφή φαντασματική-μυθική:
1) Η αστική οικογένεια. Ήπια σχιζοφρένεια, που εκδηλώνεται με την προσπάθεια να εντοπίσουν οι γονείς τους κινδύνους στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού τους εκεί ακριβώς που δεν υπάρχουν.

2) Ο στρατός. Οι στρατιώτες κυνηγούν στην εξοχή αλεπούδες με... άρματα! Ο πόλεμος δεν είναι παρά ένα «σπορ» για όσους αγνοούν τα κρυμμένα του αίτια.
3) Κοινωνική ζωή. Στο ξενοδοχείο που μοιάζει με πολλαπλή σκηνή θεάτρου παίζονται τα τυπικά αστικά δράματα της «καθ' ημέραν ζωής». Συγκεκριμένα: α) Η μεταφυσική δεν είναι παρά μια αλλιώτικη μορφή παιχνιδιού που «γεμίζει κενά». (Τέσσερις καλόγεροι περνούν απ' την προσευχή στην... πόκα.) β)Ο έρωτας είναι ένα «βάλσαμο» και μια παρηγοριά για τους απελπισμένους…γ)Οι διαστροφές είναι ένα δυνατό «καρύκευμα» για ένστικτα αχρηστεμένα…4) Η αστυνομία. Στη Σχολή Χωροφυλακής, οι χωροφύλακες είναι αδύνατον να διδαχθούν Νομικά εξαιτίας των συνεχών διακοπών λόγω «υπηρεσίας». Έτσι, οι φύλακες του Νόμου, το μόνο που δεν ξέρουν είναι οι Νόμοι.

5)Φυσιολογικές λειτουργίες…

6) Υγεία. Ένας γιατρός αποκαλύπτει στον ασθενή του, με τον πιο διακριτικό και ευγενικό τρόπο, ότι πάσχει από καρκίνο. Ο τελευταίος εξοργίζεται και δέρνει το γιατρό. Για τον αστό, η αρρώστια είναι προσβολή — κυριολεκτικά και μεταφορικά. Η βιολογία και η ηθική έχουν μπλεχτεί αξεδιάλυτα.
7) Σχέση του αστού με την εξουσία. Ο αστός της προηγούμενης σεκάνς «χάνει» την κόρη του. Ωστόσο, αυτή βρίσκεται σπίτι δίπλα του. Η αστυνομία γνωρίζει ότι δε χάθηκε κανένας αλλά ψάχνει το «χαμένο» παιδί επί 14 μήνες, διότι της το ζήτησε το πραγματικό αφεντικό της.

8) Δικαιοσύνη. Ένας δολοφόνος τύπου Όσβαλντ σκοτώνει στο σωρό από... ποιητική διάθεση! Και γι' αυτό το Δικαστήριο αθωώνει τον ποιητή-δολοφόνο. Η δικαιοσύνη είναι είδος ποίησης: ενδιαφέρεται πολύ για τη φόρμα.
9) Η ταυτότητα των αντιθέτων. Ο διευθυντής της Αστυνομίας συλλαμβάνεται απ' την... αστυνομία τη στιγμή που επισκέπτεται νυχτιάτικα τη νεκρή αδελφή του στον οικογενειακό της τάφο, ύστερα από ένα τηλεφώνημα απ' το υπερπέραν. Οδηγείται στον... διευθυντή της Αστυνομίας. Άγνωστο ποιος απ' τους δύο είναι ο πραγματικός και ποιος ο ψεύτικος. Άλλωστε, αυτό δεν έχει σημασία διότι είναι φίλοι και διότι συνεργάζονται αμέσως αρμονικότατα. Οι ρόλοι του «καλού» και του «κακού» είναι μεταλλάξιμοι.

10) Οι ελευθερωτές. Οι δύο διευθυντές (και οι δύο είναι, πια, πραγματικοί) επισκέπτονται το ζωολογικό κήπο. Ξαφνικά ακούγονται φωνές διαδηλωτών. Και οι δύο διατάσσουν πυρ. Οι διαδηλωτές φωνάζουν: Κάτω οι Ελευθερωτές.
Τώρα ξέρουμε το μηχανισμό κατασκευής του Φαντάσματος της Ελευθερίας: είναι ο αλλοτριωτικός μηχανισμός όπου ο μύθος παίρνει τη μορφή της πραγματικότητας και αντίστροφα, κι όπου ο αστός δεν έχει καμιά συνείδηση του μυθικού-φανταστικού χαρακτήρα της υπόστασης του. Το τερατώδες ψέμα έχει γίνει πια μια αλήθεια «καθ' εαυτήν». Όπως, π.χ., στην οντοποίηση στο πρόσωπο του βασιλιά ενός μύθου που περνιέται για «αλήθεια».

Τρομερέ γερο-Μπουνιουέλ! Για την αλλοτρίωση γράφηκαν χιλιάδες σελίδες. Ωστόσο, έπρεπε να πάρει το θέμα στα χέρια του ένας κινηματογραφιστής του δικού του αναστήματος, για να το φτάσει μέχρι τη ρίζα του και να το ψάξει με τέτοια σαφήνεια και ενάργεια. Ας ελπίσουμε πως τούτο το εκπληκτικό οπτικό δοκίμιο πάνω στην αλλοτρίωση δε θα αντιμετωπιστεί απ' τους σοβαροφανείς σαν καλαμπούρι και σαν πασατέμπος…».

Σήμερα 42 χρόνια μετά την πρώτη προβολή της η ταινία εξακολουθεί να είναι απολύτως επίκαιρη.

Ο Luis Bunuel  γεννήθηκε στην Ισπανία, ήταν στενός φίλος με τον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα (μέχρι την εκτέλεσή του) και τον  Σαλβαντόρ Νταλί (με τον οποίο μάλιστα στη αρχή της καριέρας του συνεργάστηκε για την ταινία «Ανδαλουσιανός Σκύλος»), υποχρεώθηκε να ζήσει και να δουλεύει εξόριστος στις ΗΠΑ , το Μεξικό και τη Γαλλία. Θεωρείται ένας από τους καλύτερους, αν όχι ο καλύτερος Ευρωπαίος σκηνοθέτης και «πατέρας» του σουρεαλιστικού κινηματογράφου.   

Εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=itdsZdCOSkA, το trailer της ταινίας.