Χρήστος Χαρτοματσίδης: «Μπαρ "Οι νεράιδες"» κριτική του Χρίστου Παπαγεωργίου

2017-03-29 08:24

Ο συγγραφέας Χρήστος Χαρτοματσίδης είναι ένας πολυτάλαντος δημιουργός, καθώς πέρα από πεζογραφία γράφει ακόμα ποίηση και θέατρο (πολλά του έργα ανέβηκαν στο σανίδι) και επιπλέον μεταφράζει Βούλγαρους δημιουργούς. Είναι δε γνωστός στο ευρύ αναγνωστικό κοινό για τα βιβλία του Το παλιό κτήριο, Κιθαρίστας σε ταβέρνα και Οι περιπέτειες του Μπρέγκα, όπου με σχεδόν βαλκανικό τρόπο (μια που ο ίδιος είναι γόνος πολιτικών προσφύγων και γεννήθηκε στη Βουλγαρία όπου και σπούδασε ιατρική και σήμερα μετά τον επαναπατρισμό του κατέχει διευθυντική θέση στο νοσοκομείο της Κομοτηνής) παρουσιάζοντας ευφυέστατες ιστορίες (όχι κατ’ ανάγκη ελληνοφανείς), πάντως ακουμπώντας με το ένα το πόδι εδώ και το άλλο εκεί, στη γειτονική χώρα.

Το γεγονός ότι ένας πεζογράφος μεταφέρει στα καθ’ ημάς πράγματα όχι και τόσο οικεία (δεν θα έλεγα ξενόφερτα) αλλά πάντως πρωτοφανέρωτα, μιας και η βιβλιογραφία με θέμα τη Βουλγαρία είναι πολύ ελλιπής, παρά τη μεγάλη παράδοση που η συγκεκριμένη χώρα έχει στη λογοτεχνία, μας παρέχει ακόμη τη δυνατότητα να γνωρίσουμε την τέχνη αυτού του άλλου τόπου, που βρίσκεται τόσο κοντά μας αλλά και τόσο μακριά μας. Ο Χαρτοματσίδης δεν ξεχνά τόσο τα παιδικά όσο και τα εφηβικά αλλά και τα νεανικά του χρόνια, που πέρασε εκεί, την κουλτούρα που απέκτησε και παράλληλα τον τρόπο ζωής, και έτσι, μην μπορώντας να αποκοπεί από αυτά, συνδυάζει την τέχνη του με τις δυο πατρίδες με ακαταμάχητο οργασμό δημιουργικό, με συνθήκες και, παρά τη φαινομενική ηρεμία του, με εξουθενωτικό ρεαλισμό, ο οποίος και αναπαράγεται (όπως θα δούμε παρακάτω) με έναν υπερρεαλισμό άκρως σαγηνευτικό.

Μπορούμε άνετα να ισχυριστούμε πως η πρωτόγνωρη αφηγηματική στόφα ενός συγγραφέα όπως ο Χαρτοματσίδης είναι τόσο ισχυρή και πολύτιμη, που μόνο η εκ του πλησίον επαφή μαζί της μπορεί να αποδείξει τη μεγάλη της δύναμη και την πολλαπλή της φερεγγυότητα.

Μετά από αρκετά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων ο Χαρτοματσίδης μας παρουσιάζει το Μπαρ, στο οποίο και στο σύνολό του συμβαίνει το εξής παράδοξο: υπερφυσικές δυνάμεις και ικανότητες, διεθνείς χαρτορίχτρες, μαγγανίες, μαγείες, συνωμοσιολογίες και ένα σωρό άλλες μεταφυσικές συνισταμένες κάνουν την εμφάνισή τους σε ένα αφήγημα, έτσι ώστε να μιλάμε για ένα φανταστικό ή υπερρεαλιστικό βιβλίο, το οποίο όμως έχει τη δική του γοητεία. Δεν ξέρουμε τον λόγο για τον οποίο ο Χαρτοματσίδης μπαίνει σε τέτοια χνάρια θεματολογικά (αφού στο παρελθόν μόνον η φαντασία υπερίπταται του ρεαλισμού και σε σημείο πλήρους αναγνωστικής αφομοίωσης), το σίγουρο όμως είναι πως η επαφή μαζί τους αφήνει μια γεύση πικρή στο ευσύνοπτο αποτέλεσμα και κατάληξη που έχουν (όπως για παράδειγμα στο ομότιτλο με τη συλλογή διήγημα). Τα κομμάτια που αποτελούν το βιβλίο μάς ήταν ήδη γνωστά από τις πρώτες τους δημοσιεύσεις σε έντυπα περιοδικά (ιδίως στον Μανδραγόρα) βλέποντας τα όμως και διαβάζοντάς τα συγκεντρωμένα μας δημιουργείται η αίσθηση ότι ως συγγραφέας φλερτάρει με το μεταφυσικό, επιθυμώντας να δώσει άλλη διάσταση στη μέχρι σήμερα πεζογραφική του εικόνα (την οποία αναλύσαμε παραπάνω). Και, επιπλέον, καθώς η γραφή του Χαρτοματσίδη εμπεριέχει τεράστιο χιούμορ, ευφυΐα, σκωπτικότητα, ειρωνεία, η ανάγνωση γίνεται ακόμη πιο ευχάριστη, είναι χαλαρή και υιοθετεί το μέσο, σαν ψάρι μικρό μέσα στη γυάλα, καθώς κανείς μας δεν θα μπορούσε ποτέ να το βγάλει με το χέρι του έξω απ’ το νερό για να το ταΐσει, αλλά αυτό το κάνει απ’ έξω. Θέλω να πω πως, όσο και αν προσπαθήσουμε να ξεδιαλύνουμε τον θεματολογικό ιστό κάποιων λεγομένων που ο Χαρτοματσίδης έγραψε, ενώ είναι σίγουρα μια πολλαπλή επιθυμία σατιρική, η ουσία είναι πως κάτι θα μας ξεγλιστρήσει, κάτι θα μας ξεφύγει, κάτι θα το δούμε ανάποδα, κάτι θα μας ξεστρατίσει, και είναι το συνολικό κέρδος αυτής της απόπειρας προσέγγισης σε ένα τέτοιο έργο –φτιαγμένο με ψεύδος και με εικόνα το ίδιο πρόσκαιρη (δηλαδή στο ψεύδος)–, είναι η αναπνοή ανάμεσα στο κατασκευασμένο και στην υποτιθέμενη αφαίρεση, ανάμεσα στο δομημένο και στην ανατροπή του που διακινείται.

Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο θέλω να μιλήσω για τη γλωσσική και εκφραστική ικανότητα του συγγραφέα Χρήστου Χαρτοματσίδη, η οποία, παρά το δυσπρόσιτο που εμπεριέχει, είναι άκρως κοινωνική και σαφέστατα επαρκής, ενώ έχει και εντελώς προσωπική χροιά. Κανείς άλλος συγγραφέας, σύγχρονος ή παλιότερος, δεν γράφει όπως ο συγκεκριμένος, το αντίθετο, ο ίδιος, παρά το γεγονός ότι μέχρι τα 22 ή 23 του χρόνια έζησε στο εξωτερικό, μορφωμένος σε άλλο επίπεδο και μιλώντας μια ξένη γλώσσα, σχεδόν εγκαινίασε μια αφηγηματική παράδοση που ούτε προγόνους είχε αλλά ούτε και επιγόνους θα έχει. Όλα τα έργα του Χαρτοματσίδη έχουν ύφος ανάλαφρο, εύχαρες και ποικίλο, απαλλαγμένο από δραματικές παραμέτρους, έτσι που και η ατμόσφαιρα να χαϊδεύει το μάτι μας αλλά και το αυτί μας (καθώς διαβάζοντας έχεις την εντύπωση πως σε πλησιάζει και μια μουσική φόρμα) μαγεύοντας το μέσα μας, και τα παρακολουθούμε με ελαφρά διάθεση, ενώ παράλληλα εμπεδώνουμε και τους μύθους. Έτσι καταλήγοντας, μπορούμε άνετα να ισχυριστούμε πως η πρωτόγνωρη αφηγηματική στόφα ενός συγγραφέα όπως ο Χαρτοματσίδης είναι τόσο ισχυρή και πολύτιμη, που μόνο η εκ του πλησίον επαφή μαζί της μπορεί να αποδείξει τη μεγάλη της δύναμη και την πολλαπλή της φερεγγυότητα.

Έχω παρακολουθήσει ολόκληρο το πεζογραφικό έργο του Χαρτοματσίδη, άρα μπορώ να ξέρω ποΎ ο ίδιος υπερέβαλε εαυτόν, πού ακολούθησε μια ισοπεδωτική τροχιά και πού ίσως δεν κατάφερε δημιουργικά σημαντικούς μύθους να τους αναδείξει όσο θα έπρεπε. Εδώ στο Μπαρ πετυχαίνει, χωρίς υπερβολές, μια τέταρτη εξίσου σημαντική διάσταση, που έχει να κάνει με την νέα του σύλληψη, να δημιουργεί δηλαδή ψευδείς εντυπώσεις, έτσι ώστε να παράγονται καινούριοι φίλοι αλλά και απέναντι ευρισκόμενοι αναγνώστες, που δεν θέλγονται απ' την μεταφυσική. Άρα εισπράττουμε επινοήσεις και αφομοιώνουμε παραμυθίες.

 

Μπαρ «Οι νεράιδες»
Χρήστος Χαρτοματσίδης
Μανδραγόρας
96 σελ.
ISBN 978-960-592-045-6
Τιμή: €10,60

 

 

 

πηγή : diastixo.gr