Αποσπασματικά-«Βήματα» της Ιωάννας Καρατζαφέρη

2016-09-08 15:22

Ο Ιούλιος που μόλις πέρασε έφερε στη μνήμη μου, με δημιουργίες άλλων, τις αιτίες ν’ αλλάξουν πορεία τα βήματά μου προς άλλες κατευθύνσεις.

Από τις 8 μέχρι τις 24 Ιουλίου 2016, πραγματοποιήθηκε στο Museum of the Moving Image - Μουσείο Kινηματογράφου, στην Αστόρια της Νέας Υόρκης, ένα φεστιβάλ με τίτλο «Αιωνιότητα και Ιστορία» για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο.

Η 24η Ιουλίου υπήρξε για την πατρίδα μας μια ιστορική μέρα. Το 1974 στο Πανεπιστήμιο Λουντ της Σουηδίας, είχα κυριευθεί, για την προετοιμασία μιας διδακτορικής εργασίας, από την έρευνά μου γύρω από τη ζωή και το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ, 1898-1956, θεατρικού συγγραφέα, σκηνοθέτη, και ποιητή, παρόλο ότι είχε σπουδάσει ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου 1917-1921. Στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχε υπηρετήσει ως νοσοκόμος.

Εκτός απ’ όλα αυτά, είχε μελετήσει τον διαλεκτικό υλισμό, και, όπως είχε γράψει ο ίδιος, κρατούσε ένα ημερολόγιο για τις ημέρες και τις ώρες αυτών των μελετών και τα μάρκα που πλήρωνε με την ώρα. Το 1933 με την άνοδο του Χίτλερ αυτοεξορίστηκε στη Δανία, τη Φινλανδία και τις ΗΠΑ, στο Χόλιγουντ.

Εντυπωσιαζόμουν από κάθε του βήμα, ένα μπροστά και δύο πίσω, ή πιθανόν και αντίστροφα. Το Χόλιγουντ το εγκατέλειψε επειδή του φάνηκε πως λειτουργούσε με μια διαφορετική λογοκρισία, τον αριθμό των σελίδων, τους διαλόγους, τα γεγονότα –έπρεπε να προσαρμόζονται με τη δική του νοοτροπία–, οι χαρακτήρες και ό,τι συντελεί στη δημιουργία μιας κινηματογραφικής ταινίας, που ο Λένιν είχε χαρακτηρίσει ως πλατιά γλώσσα επικοινωνίας.

Εκείνα τα χρόνια, η αδελφή μου Σούλα, εγκατεστημένη στην Κοπεγχάγη της Δανίας –ο λόγος ήταν η υπηρεσία του συζύγου της– με οδήγησε σ’ ένα πολύ κοντινό προάστιο σαν την Πλάκα, όπου βρισκόταν το σπίτι του Μπρεχτ, τον οποίον είχαν κάποτε ρωτήσει γιατί το αγόρασε. Η απάντησή του ήταν: «Σε μια αστική κοινωνία, θέλω κι εγώ να έχω το σπιτάκι μου».

Ήμουν πραγματικά κατειλημμένη από τα γραπτά του, τη ζωή του και γενικά τη βιβλιογραφία του. Ώσπου κάποιο βράδυ, εντελώς αναπάντεχα, παρακολούθησα στην οθόνη της σουηδικής τηλεόρασης την ταινία Αναπαράσταση του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Παρόλο που δεν είχα κανέναν σύντροφο (κοινώς σύζυγο) που να ζούσε σε κάποια άλλη ξένη χώρα, ούτε είχα παραμείνει στην πατρίδα, και ακόμα περισσότερο να τον δολοφονήσω όταν θα επέστρεφε, βοηθούμενη από εκείνον που συζούσα στο χωριό μας, έκανα διάφορες ταυτίσεις με πολιτικές επεκτάσεις και ερμηνείες.

Είχα ταραχτεί, και όσο πιο πολύ προσπαθούσα να δικαιολογήσω, να αναλύσω και να εξηγήσω τις σκέψεις μου, τόσο πιο πολύ αυτές με συγκλόνιζαν. Την ερώτηση που έκανα στον εαυτό μου, αν είχα δει κάποιο άλλο έργο που το είχε σκηνοθετήσει ο ίδιος, μου την έδωσε η υποσημείωση ότι αυτή ήταν η πρώτη του μεγάλη μήκους ταινία που προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1970.

Ένα άλλο βράδυ, και πάλι τυχαία, είδα στην ίδια τηλεόραση μια ταινία του 1973, με τίτλο Μέρες του ‘36 του Θόδωρου Αγγελόπουλου, με την πληροφορία ότι ήταν το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας, με πρώτο την Αναπαράσταση, που δεν είχε πάψει να επανέρχεται στο νου μου.

Εκείνη τη νύχτα έμεινα άγρυπνη, ενώ ένιωθα τα βήματά μου, φυσικά και νοητικά, να κλονίζονται ή τουλάχιστον να κάνουν με μια σκέψη ένα βήμα μπροστά και με κάποια άλλη δύο βήματα πίσω ή προς μια άλλη οποιαδήποτε κατεύθυνση.

Δεν θυμόμουν αν ήξερα τότε τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, όπως δεν θυμόμουν αν είχα δει κανένα παρόμοιο ελληνικό έργο, χωρίς αυτό να σήμαινε ότι τα είχα δει όλα. Ωστόσο, αυτά τα δυο έργα έγιναν ένα μέτρο και μια ζυγαριά για τις γνώσεις μου, που βρέθηκαν σε αρκετά χαμηλό επίπεδο. Ενώ μελετούσα τον Μπρεχτ, στο μυαλό μου στριφογύριζε ο Αγγελόπουλος, που δεν ήξερα τίποτα περισσότερο γι’ αυτόν.

Ωστόσο, τα διαβάσματά μου –σαν υποχρέωση για το πτυχιακό τους τέρμα– ήταν ο Μπρεχτ. Ανάμεσα σε όλα αυτά εξελισσόταν δραματικά η ιστορία στην πατρίδα, με τη χούντα της 21ης Απρίλη 1967, την ανατροπή της δημοκρατίας, τις συλλήψεις, τις εξορίες, την κατάργηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και ευρύτερα, τον πόλεμο του Βιετνάμ και των διάφορων δραστηριοτήτων στις οποίες έπαιρνα, κατά το δυνατόν, ενεργητικό μέρος, ενώ ταυτόχρονα μετέφραζα το βιβλίο της Μαργαρίτας Παπανδρέου Εφιάλτης στην Αθήνα, που μ’ έκανε να νοσταλγώ και να πονώ τον τόπο μου. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, αγνοώντας την επιρροή του πάνω μου, με κυνηγούσε και άλλαζε τα βήματά μου.

Ύστερα απ’ όλα αυτά, ζήτησα από τον καθηγητή Ίνγκβαρ Χολμ, που με καθοδηγούσε, να αλλάξω θέμα και να κάνω την εργασία μου πάνω στον ελληνικό πολιτικό κινηματογράφο. «Υπάρχει τέτοιος;» με ρώτησε με ορατό ενδιαφέρον, ενώ είχε κλείσει την πόρτα του γραφείου του, που είχε επικολλήσει σε όλη της την επιφάνεια τη γνωστή φωτογραφία του Λένιν με την τραγιάσκα και το λουλούδι στο πέτο, αιτία να του προσάψουν την προσωνυμία «ο Κόκκινος καθηγητής».

Την 24η Ιουλίου 1974, νωρίς το πρωί –η πτώση της χούντας είχε συμβεί την προηγούμενη– είχε ορκιστεί η καινούρια κυβέρνηση (την 24η Ιουλίου 2016 έληξε το φεστιβάλ του Θ.Α. στη Νέα Υόρκη). Η πτώση της με βρήκε στη Νέα Υόρκη. Την άλλη μέρα βρέθηκα στην Αθήνα, στην αγκαλιά της μαμάς μου. Τους επόμενους μήνες αναζήτησα όσους είχα συναντήσει σε διάφορα μέρη του εξωτερικού σε αντιχουντικές εκδηλώσεις και αλλού, όπως με είχαν αναζητήσει κι εμένα άλλοι, ανάμεσά τους ο Βλαδίμηρος Βερούχης, ηγετικό στέλεχος των τροτσκιστών, και κάποιος με εντελώς άγνωστό μου επίθετο, Μανώλης Ρασούλης.

Επιστρέφοντας στο Πανεπιστήμιο της Λουντ, έχοντας αφήσει σε εκκρεμότητα την εργασία μου, πήγα πάλι με την αδελφή μου σ’ έναν κινηματογράφο και παρακολουθήσαμε άφωνες και έκπληκτες την ταινία Ο θίασος του 1975 του Θόδωρου Αγγελόπουλου.

Βγήκαμε κλαμένες και λυπημένες, ενώ θυμήθηκα ότι από τις πρώτες ελληνικές ταινίες υπήρξε η Γκόλφω, με πρωταγωνίστρια την Αλίκη, κόρη της Κυβέλης και σύντροφο του Πολ Νορ, του οποίου η χούντα είχε αφαιρέσει την ελληνική ιθαγένεια, όπως είχε συμβεί και στις Μέρες του ‘36, με τη δικτατορία του Μεταξά, και είχαν εγκαταλείψει τη Νέα Υόρκη και εγκατασταθεί στη Στοκχόλμη. Η απόφασή μας να μετεγκατασταθούμε στη Σουηδία είχε κρατηθεί μυστική, ακόμα και ανάμεσά μας, έγινε γνωστή μετά την πραγματοποίησή της.

Όλα αυτά μ’ έκαναν να αλλάξω βήματα και να αφιερωθώ στη λογοτεχνία. Ωστόσο είχα την τύχη να παρακολουθήσω τρεις θεατρικές παραστάσεις στο Θέατρο Μπρεχτ στο Ανατολικό Βερολίνο. Ένιωθα ευτυχισμένη, αν και τον είχα προδώσει. Τις ταινίες του φεστιβάλ τις είδα όλες.

Υ.Γ. Υπάρχουν αναφορές από το αυτοβιογραφικό μου βιβλίο Ο τόπος μου είναι παντού.

Πηγή : diastixo.gr