Ανθούλα Δανιήλ: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα

2020-07-23 19:30

Η Ανθούλα Δανιήλ γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε Φιλολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, υπηρέτησε στη Μέση Δημόσια Εκπαίδευση και στο Υπουργείο Παιδείας, μετεκπαιδεύτηκε στη ΣΕΛΜΕ (αποφοίτησε με Άριστα), εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη (έλαβε τον τίτλο με Άριστα και ομοφώνως), έγραψε βιβλία για τον Ελύτη και τον Σεφέρη, σχολικά και εξωσχολικά βιβλία με εντολή του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Δημήτρη Τομπαΐδη –Έκφραση-Έκθεση για τη Γ’ Λυκείου– και του καθηγητή Γιώργου Μπαμπινιώτη –Έκθεση Ιδεών Λόγος Δημιουργικός–, βοηθήματα λογοτεχνίας, βιβλίο για τον ελληνικό κινηματογράφο (ΙΔΕΚΕ), ντοκιμαντέρ για τον Στράτη Μυριβήλη στην ΕΡΤ, παρακολούθησε δίμηνο σεμινάριο για το αρχαίο δράμα του θεατρικού οργανισμού «Δεσμοί» της Ασπασίας Παπαθανασίου, έγραψε και επιμελήθηκε το υλικό για το DVD Δώδεκα Έλληνες λογοτέχνες για το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, επιμελήθηκε το περιοδικό Αερόστατο, αποσπασμένη στο Υπουργείο Παιδείας το διάστημα 1993-2005, είναι μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, της Εταιρείας Συγγραφέων και της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Θεάτρου, Μουσικής και Χορού. Ασχολείται με την κριτική βιβλίου και δημοσιεύει κείμενά της σε εφημερίδες, έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά. Το πρόσφατο βιβλίο της Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα (Εκδόσεις Βακχικόν) μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα, ο τίτλος του αφηγήματός σας. Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια;

Για τον τίτλο του βιβλίου, θα σας πω αυτό που λένε οι ποιητές και το πρωτοδιάβασα στον Σεφέρη. Ήταν η λέξη «Δοσμένο». Το ποίημα. Μετά είδα πως ο Σεφέρης πρέπει να το είχε πάρει από τον Βαλερί. «Δοσμένο» σημαίνει κάτι σαν ουρανοκατέβατο. Τουλάχιστον στη δική μου περίπτωση αυτό ισχύει. Είχα στον νου μου τις δεκαετίες σαν αθλήτριες που από τη δική της αφετηρία η καθεμία έτρεχε να φέρει το μήνυμα στο νήμα, δηλαδή στο βιβλίο. Το βιβλίο είναι το νήμα. Κι επειδή από μικρή αγαπούσα τον αθλητισμό, θα ήθελα να τρέχω στο στάδιο, έβαλα τις δεκαετίες να τρέχουν σαν αγγελιαφόροι, σαν τους δρομείς πάνω στα αρχαία αγγεία.

Η έντονη διακειμενικότητα είναι το κύριο χαρακτηριστικό του βιβλίου σας. Πόσο σημαντική είναι στη συγγραφή ενός αυτοαναφορικού βιβλίου, ώστε να έχει την απαιτούμενη λογοτεχνικότητα;

Δεν μπορώ να σας απαντήσω ευθέως. Δεν ξέρω, δηλαδή. Γιατί εδώ και πάρα πολλά χρόνια όλα όσα σκέφτομαι και όσα γράφω έχουν τα καλλιτεχνικά τους ανάλογα. Η μία σκέψη μού φέρνει την άλλη και η μία εικόνα τη σχετική της. Με «πήρε στο λαιμό του» ο Ουμπέρτο Έκο, που από τον καιρό που διάβασα Το Όνομα του Ρόδου κι έπειτα όλα τα λογοτεχνικά δοκίμιά του, κατάλαβα πως μια λέξη ή φράση μπορεί να λειτουργεί σε όλα τα, έστω και αφανή ή λησμονημένα, επίπεδά της. Ο Ελύτης λέει πως τις έννοιες, αν τις περπατήσουμε στο βάθος, θα βγούμε σ’ ένα ξέφωτο που είναι η ποίηση. Νομίζω πως η διακειμενική λειτουργία ανέδειξε τις σχέσεις του ενός με τα πολλά. Το πολυεπίπεδο του πράγματος. Και εφόσον πρόκειται για αυτοαναφορικό βιβλίο, αυτό ήταν εκ των ων ουκ άνευ. Άλλωστε, πήρα στα χέρια μου ένα πολύτιμο λογοτεχνικό υλικό και το διασταύρωσα με ό,τι πολύτιμο είχε να δείξει η κάθε τέχνη. Όταν ανακάλυπτα πώς ένα ιστορικό γεγονός μεταμορφωνόταν σε κινηματογραφικό έργο ή θεατρικό ή ζωγραφικό ή γλυπτό ή μουσικό, τότε απογειωνόμουν. Σκεπτόμουν, αλλά κυρίως αισθανόμουν. Και το επόμενο στάδιο ήταν να το καταγράψω.

Συναντούμε πολλά βιωματικά, αυτοβιογραφικά βιβλία τον τελευταίο καιρό. Ποια από αυτά θεωρείτε ότι έχουν λόγο να αναφέρονται και ως λογοτεχνικά;

Ένας καλός φίλος που έφυγε νωρίς, ο Νίκος Γρηγοριάδης, πολύ καλός φιλόλογος, ποιητής και δοκιμιογράφος, έλεγε ότι ένα ποίημα ή πεζό πρέπει να σε βάζει μέσα στην ατμόσφαιρά του. Αν λοιπόν ο αυτοβιογραφούμενος κατάφερε τον αναγνώστη του να νιώσει τα ανάλογα, να αισθανθεί, να χαρεί ή να λυπηθεί, να γίνει εν μέρει ένας άλλος, όπως έλεγε ο Ρεμπό, ή να ταυτιστεί, τότε πέτυχε. Ο Φλομπέρ έλεγε: η Μαντάμ Μποβαρί είμαι εγώ. Το υλικό είναι αυτοβιογραφικό, αλλά η τέχνη του συγγράφειν θα το κάνει λογοτεχνία.

Ποιοι είναι οι λογοτέχνες που ώθησαν και εσάς να γράψετε;

Όλοι εκείνοι τους οποίους γνώρισα στα σχολικά και στα εξωσχολικά μου βιβλία. Και είμαι εγώ το κάθε τι που μου έχει τύχει, λέει ο Οδυσσέας του Τένισον.

Είστε διδάκτωρ Φιλολογίας και κριτικός λογοτεχνίας, ωστόσο πολύ συχνά συναντούμε κριτικές που κατηγορούν κάποια βιβλία ως φιλολογίζοντα. Ποια η δική σας αίσθηση και τι απαντάτε;

Η Φιλολογία είναι επιστήμη και η λογοτεχνία είναι το κυρίως υλικό της. Τα όπλα της Φιλολογίας μάς βοηθάνε να καταλάβουμε καλύτερα. Η καλή λογοτεχνία –και η πεζογραφία και η ποίηση– έχουν πίσω τους ένα πολύ σοφά μελετημένο σχέδιο. Η επιστημονική μελέτη θα μας αποκαλύψει πολύ ενδιαφέροντα πράγματα, που αν δεν τα ξέρουμε απολαμβάνουμε το έργο, αλλά αν τα ξέρουμε τότε το απολαμβάνουμε ακόμα καλύτερα. Δεν λέμε βέβαια ότι θα κάνουμε Γραμματική και Συντακτικό σε ένα λογοτέχνημα, αλλά για σκεφτείτε τι ωραία έκπληξη είναι να βγαίνει μέσα από ένα γραμματικοσυντακτικό φαινόμενο ένα νόημα που αλλιώς θα παρέμενε άγνωστο! Η αρχαία ελληνική γλώσσα έχει έναν πλούσιο κώδικα για να εκφράσει τόσο ποικίλες διαθέσεις, που θα ήταν αδικία να μη φανούν. Εδώ όμως θα έπρεπε να μιλήσουμε με συγκεκριμένα παραδείγματα, αλλά δεν μας το επιτρέπει ούτε ο χώρος ούτε ο χρόνος.

 Το υλικό είναι αυτοβιογραφικό, αλλά η τέχνη του συγγράφειν θα το κάνει λογοτεχνία.

Αλήθεια, πού υστερεί το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και οι μαθητές, παρόλο που διδάσκονται, δεν αγαπούν ιδιαίτερα και δεν διαβάζουν λογοτεχνία;

Η χρησιμοθηρική αντίληψη του συστήματος. Οι μαθητές πιέζονται να αντεπεξέλθουν στις εξετάσεις, οπότε το μάθημα της λογοτεχνίας τούς είναι περιττό. Και όταν το μάθημα εξετάζεται, τότε, ανάλογα με τις απαιτήσεις του συστήματος, αφυδατώνεται. Όπως λέει ο Ελύτης, με τις ξόβεργες μπορείς να πιάσεις πουλιά, αλλά όχι το κελαηδητό τους.

Εκλεκτικές συγγένειες και λογοκλοπή – πόσο ευαίσθητα είναι τα όρια ανάμεσα στις δυο αυτές έννοιες;

Όπως το λέτε, ευαίσθητα. Πολλές φορές κάνουμε λόγο για κρυπτομνησία. Είναι κάτι που το έχουμε αποθηκεύσει τόσο καλά στο μυαλό μας, ώστε να το θεωρούμε δικό μας. Πάντως, και ο Αισχύλος θεώρησε τα έργα του ψίχουλα από τα έργα του Ομήρου και ο Σεφέρης έχει πει: «Είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας». Σε όλες τις τέχνες υπάρχει αυτή η σχέση. Θα έλεγα, παραφράζοντας τον Ελύτη, ότι ο λογοκλόπος είναι ο άξεστος της εκλεκτικής συγγένειας.

Η οικονομική κρίση και η πανδημία θεωρείτε ότι είναι τροχοπέδη ή εφαλτήριο για να υπάρξει ανανέωση στον χώρο της λογοτεχνίας;

Θεωρώ ότι είναι ένα ισχυρό κέντρισμα για να ειπωθούν πολλά νέα πράγματα, να ιδωθούν από άλλη σκοπιά, να σχολιαστούν και, εν τέλει, να ανακαλύψουμε πόσο επισφαλείς είμαστε σε ένα παιχνίδι που δεν ελέγχουμε.

Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;

Τη ζωή, μέγα αγαθό και πρώτο, την υγεία, την αγάπη, την ειλικρίνεια, την αλληλεγγύη, τη δημιουργία, την ομορφιά. Μία ζητήσατε, εφτά σας είπα. Ιερός αριθμός.

Έχετε μια μακρά, λαμπρή πορεία στα εκπαιδευτικά δρώμενα. Ποια είναι η αίσθησή σας για την παιδεία και τους εκπαιδευτικούς στον τόπο μας;

Είκοσι χρόνια στο Λύκειο και άλλα δεκαπέντε στο Υπουργείο Παιδείας και στην Επιμόρφωση, είδα το σύστημα καλά. Οι εκπαιδευτικοί είναι οι αφανείς ήρωες σ’ έναν χώρο πολύ ευαίσθητο, με παιδιά που βομβαρδίζονται από παντού για τούτο κι εκείνο, που έχουν την ιδιαιτερότητά του το καθένα, το οικογενειακό του περιβάλλον, τον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς και αντίδρασης, και πιέζονται να ανταποκριθούν σε μια κοινωνία με έτοιμους κανόνες για όλους. Αλλά και οι εκπαιδευτικοί είναι άνθρωποι με ανάλογες ιδιότητες και ευθύνες. Αγωνιούν να περάσουν το μήνυμα στα παιδιά, να τα πείσουν για να μπορέσουν να τα διδάξουν. Δεν είναι τυχαίο που το επάγγελμα του εκπαιδευτικού θεωρήθηκε λειτούργημα.

Με τι ασχολείστε συγγραφικά αυτό το χρονικό διάστημα;

Όπως βλέπετε, γράφω κριτικές συστηματικά στο diastixo.gr, που μας φιλοξενεί αυτή τη στιγμή, και σε πολλά άλλα περιοδικά και εφημερίδες. Έτσι, μια εφηβική φιλοδοξία είχα την τύχη να την κάνω μόνιμη ενασχόληση. Νιώθω βουλιμία για βιβλία. Κυρίως για τα κλασικά, αλλά και για πολλά άλλα σύγχρονα. Έχω πολλά σχέδια και πολλά βιβλία που περιμένουν τη σειρά τους. Λογοτεχνικές μελέτες, κυρίως, δοκίμια για τον Ελύτη και τον Σεφέρη, μερικές μονογραφίες που έχω αφήσει στη μέση… Ό,τι προλάβω. Ο καιρός φεύγει με αμιλλητήρας τρόχους, λέει ο Σοφοκλής, κι εγώ τρέχω μαζί του.

 

Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα
Ανθούλα Δανιήλ
Εκδόσεις Βακχικόν
376 σελ.
ISBN 978-960-638-115-7
Τιμή €14,84

 

 

πηγή : diastixo.gr