Αμάντα Μιχαλοπούλου: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

2020-10-22 17:48

Η Αμάντα Μιχαλοπούλου έχει γράψει οχτώ μυθιστορήματα και τρεις συλλογές διηγημάτων, με πιο πρόσφατο το μυθιστόρημα Μπαρόκ (2018). Τιμήθηκε με το Βραβείο Μυθιστορήματος του περιοδικού Διαβάζω για το Γιάντες (1996), με το Βραβείο Διεθνούς Λογοτεχνίας του Αμερικανικού Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Τεχνών και το Liberis Liber των Ανεξάρτητων Καταλανών Εκδοτών για το Θα ήθελα (2005), καθώς και με το Βραβείο Διηγήματος του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών για τη Λαμπερή μέρα (2012). Έργα της έχουν ανέβει στο θέατρο και έχουν μεταφραστεί σε είκοσι γλώσσες. Έχει διδάξει δημιουργική γραφή στο Βρετανικό Συμβούλιο, στην Πύρνα, στο Μουσείο Ηρακλειδών κ.α., και έχει επιμεληθεί τον συλλογικό τόμο Το μυστικό, με έργα μαθητών της. Από τις Εκδόσεις Καστανιώτη θα κυκλοφορήσει ο Λογοτεχνικός Καζαμίας 2021, με έργα 38 μαθητών της. Από φέτος το φθινόπωρο, η καταξιωμένη συγγραφέας διδάσκει την τέχνη γραφής του μυθιστορήματος στα εργαστήρια δημιουργικής γραφής του Ιανού, δίνοντάς μας την αφορμή για μια σύντομη και άκρως περιεκτική συζήτηση μαζί της.

Νέο σεμινάριο δημιουργικής γραφής για το μυθιστόρημα, λοιπόν, στον Ιανό. Πώς νιώθετε;

Κάθε νέο σεμινάριο είναι ένα στοίχημα. Και κάθε αρχή ενέχει ανυπομονησία, ισχυρές φαντασιώσεις και αστάθμητους παράγοντες. Όσο για μένα, «μου αρέσει να αρχίζω να αρχίζω να αρχίζω» όπως γράφει σ’ ένα ποίημα η Έρικα Τζονγκ.

Πείτε μας λίγα λόγια γι’ αυτό.

Θα διδάξω για πρώτη φορά μυθιστόρημα. Αποφάσισα να δημιουργήσω δέκα ενότητες γύρω από τις βασικές θεματικές του μυθιστορήματος (την έννοια του χρόνου, του χώρου, των κεντρικών ηρώων, αλλά και των δευτερευόντων χαρακτήρων, της ατμόσφαιρας, της σύνθεσης, των κορυφώσεων). Η ιδέα μου είναι να μελετάμε πάντα τις αντίστοιχες θεματικές σε κλασικά και πιο πειραματικά μυθιστορήματα και να γράφουμε μικρά κείμενα ασκήσεων, που θα μας εξοικειώσουν με την κάθε ενότητα. Θα μου άρεσε επίσης να έχουμε και καλεσμένους, για πλουραλισμό. Το πρόβλημα με τους καθηγητές είναι πως αν έχεις μόνο έναν ή μία, θες δεν θες τριγυρίζεις γύρω από τις δικές τους εμμονές και δεν ανοίγεσαι σε διαφορετικούς τρόπους και συναισθηματικές τονικότητες. Μου αρέσει το τελευταίο μισάωρο να έχω προσκεκλημένους που εκτιμώ, να ανοίγω την τράπουλα, να πέφτουν πολλές ιδέες στο τραπέζι.

Το μυθιστόρημα… διδάσκεται;

Με τον ίδιο τρόπο που διδάσκεται η αρχιτεκτονική, υποθέτω. Πηγαίνεις σε παραδόσεις, ακούς πολλά για την ιστορία της αρχιτεκτονικής, από τις δωρικές κολόνες ως το Μπαουχάουζ και τον μοντερνισμό, μαθαίνεις πώς να σχεδιάζεις μια κάτοψη ή μια γέφυρα, αλλά ακούς πολλά και για μεθόδους και υλικές κατασκευές – αυτό κάνεις και στο μυθιστόρημα. Εννοώ, το αν θα φτιάξεις ένα σπίτι που δεν θα πέσει, ένα όμορφο ή ένα παράξενο σπίτι (σκέφτομαι τώρα το Σπίτι από φύλλα του Μαρκ Ντανιελέφσκι) είναι τελικά δικό σου θέμα. Πρέπει όμως να μάθεις τις αρχές, να δεις τα μοντέλα. Αυτό φυσικά μπορείς να το κάνεις και μόνος σου. Έτσι μάθαμε κι εμείς πριν από τα μαθήματα δημιουργικής γραφής. Αυτό που γίνεται με το μάθημα είναι ότι συντομεύεις τη διαδικασία. Οι δάσκαλοι σε οδηγούν, σε μαθαίνουν να αποφεύγεις τις κακοτοπιές. Στη συνέχεια, είναι θέμα αισθητικής, πειθαρχίας, συντεταγμένων αποφάσεων, έμπνευσης και τύχης. Ξεκινάς με το όραμα να φτιάξεις κάτι φυσικό και αναγκαίο, κι αν είσαι επίμονος και τυχερός άνθρωπος, υπάρχουν ελπίδες να τα καταφέρεις. Αλλά κι αν δεν τα καταφέρεις, έχεις γίνει πολύ καλύτερος αναγνώστης ή αναγνώστρια. Μετά το σεμινάριο διαβάζεις αλλιώς: με τον ίδιο τρόπο που εκτιμάς καλύτερα μια κούκλα ή ένα τρενάκι όταν είσαι παιδί, αφού πρώτα τα έχεις διαλύσει και ξέρεις από τι είναι φτιαγμένα.

Κι έτσι είμαστε όλοι πλασμένοι: διψάμε για το άνοιγμα της συνείδησης που μας προσφέρει η τέχνη.

Τι οφέλη θα έχει κάποιος παίρνοντας μέρος σε αυτό;

Οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες θα συνειδητοποιήσουν, ελπίζω στην πράξη, τι είναι το μυθιστόρημα: πόσο σύνθετη και περίπλοκη διαδικασία είναι η σύλληψη και η συγγραφή του. Θα δουν τι υπάρχει πίσω από τη γραμμένη σελίδα, πώς ξαναγράφεται η αρχή στο τέλος (επειδή περικλείει πληροφορίες που δεν είναι δεδομένες όταν ξεκινάμε να γράφουμε), πώς μετακινείται η μέση, πώς πετιούνται σελίδες. Πώς φτιάχνονται οι ήρωες, πώς ζωντανεύουν, πώς γίνονται τρισδιάστατοι, αντί για οχήματα ιδεών. Αυτό στην αρχή μπορεί να είναι αγχογόνο («δεν φανταζόμουν ποτέ ότι είναι τόσο δύσκολο» λένε συχνά οι σπουδαστές), αλλά ύστερα από λίγο γίνεται απελευθερωτικό. Επειδή όταν ξέρεις με τι έχεις να κάνεις, μαθαίνεις να τιθασεύεις το υλικό σου, να το οργανώνεις και να ζεις μέσα στο αφηγηματικό όνειρο κάνοντας θυσίες, ευχάριστες θυσίες ωστόσο.

Πώς «ξεκλειδώνουν» εκφραστικά οι μαθητές σας;

Το πρόβλημα είναι ακριβώς το αντίθετο: οι περισσότεροι ξεκινούν με αφηγηματική λογοδιάρροια και το δικό μου χρέος είναι να καταλάβω τι θέλουν να πουν, ποια ιστορία κρύβεται πίσω από τις πολλές πληροφορίες που δίνουν, από τους βομβαρδισμούς ιδεών – ποια είναι δηλαδή η ιδέα και το συναίσθημα που υπερισχύει, που είναι αυθεντικά δικά τους. Μόνο όταν βρεις ποια ιστορία θέλεις πραγματικά να πεις, μόνο τότε αρχίζεις να γράφεις με ροή – σιγά σιγά και με μέθοδο.

To μάθημα κατά πάσα πιθανότητα θα γίνει μέσω Zoom. Ευκαιρία, πρόκληση ή απειλή;

Και τα τρία, γιατί να κρυβόμαστε; Μια μαθήτριά μου σε περσινό Zoom μάς έλεγε: «Μου φαίνεται περίεργο που δε βλέπω τα πόδια σας». «Τα πόδια μας;» ρώτησα μπερδεμένη. «Ναι», συνέχισε, «τα πόδια σας και τα παπούτσια σας. Έχω μια ατελή εικόνα για σας». Την παρότρυνα να κοιτάζει περισσότερο τα πόδια των ανθρώπων στον δρόμο ή στο μετρό ή στη δουλειά, να κάνει μια αναπλήρωση. Και να σκεφτεί γιατί είναι τόσο σημαντικά τα πόδια. Είμαι σίγουρη ότι θα βγει μια ιστορία από αυτή τη συζήτηση (και βέβαια ο νους μου πάει στον Παράμεσο, τη φετιχιστική νουβέλα για τα πόδια της Γιόκο Ογκάουα). Πιστεύω στην προσαρμοστικότητα, είναι μια ανθρώπινη αρετή που μας βοηθάει να προχωράμε στη ζωή.

Γιατί θεωρείτε ότι το πλατύ κοινό αγαπάει τόσο πολύ το μυθιστόρημα;

Για τον ίδιο λόγο που πηγαίνει στο σινεμά και στο θέατρο. Επειδή δεν μας αρκεί μόνο μια ζωή. «Είμαι ευρύς, περιέχω πολλαπλότητες», έλεγε ο Ουίτμαν. Κι έτσι είμαστε όλοι πλασμένοι: διψάμε για το άνοιγμα της συνείδησης που μας προσφέρει η τέχνη. Ειδικά το μυθιστόρημα είναι πολύτιμο για την ενσυναίσθηση που προσφέρει. Μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε συναισθήματα και καταστάσεις που μας παιδεύουν: έτσι, το μυθιστόρημα γίνεται ένα μεγάλο σχολείο τρόπων και συναισθηματικής αγωγής. Κι αυτό το επιτυγχάνει χωρίς ρητορίες και χωρίς να διδάσκει. Ή τουλάχιστον αυτό συμβαίνει στα σπουδαία μυθιστορήματα.

Τα προσεχή σας σχέδια;

Τον Νοέμβριο θα κυκλοφορήσει ο Λογοτεχνικός Καζαμίας 2021 από τις Εκδόσεις Καστανιώτη, ένα ημερολόγιο της επόμενης χρονιάς στα πρότυπα του παλιού Καζαμία, με έργα παλιών και νέων μαθητών μου. Ανάμεσά τους και γνωστοί συγγραφείς πια που πέρασαν από τα μαθήματά μου, όπως ο Γιάννης Γορανίτης, η Αλεξάνδρα Κ, η Στέλλα Κάσδαγλη, η Δήμητρα Λουκά, που βραβεύτηκε το καλοκαίρι από τον Αναγνώστη. Όσο για μένα, μόλις τέλειωσα την πρώτη γραφή ενός ερωτικού μυθιστορήματος, που λέγεται Ελευθερία και Θάνατος. Είναι ένα βιβλίο αναπάντεχο και για μένα την ίδια, γράφτηκε σε μια εποχή που μας απαγορεύει το άγγιγμα κι ελπίζω πως θα διαβαστεί, όταν με το καλό κυκλοφορήσει, και ως υπαρξιακό μανιφέστο.

Περιγραφή μαθήματος
[...] Χωρίζοντας την ύλη σε ενότητες (η αρχή και το τέλος, ο χωροχρόνος και οι ήρωες, η περιγραφή και ο διάλογος, μονοφωνικό και πολυφωνικό μυθιστόρημα, οπτική γωνία αφήγησης κ.λπ.) θα παρακολουθήσουμε πώς μερικά σημαντικά μυθιστορήματα της πεζογραφικής παράδοσης, του μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού διαπραγματεύονται στην πράξη με ανατρεπτικούς, ιδιοσυγκρασιακούς τρόπους, τη θεωρία του είδους. Κάθε ενότητα θα συμπληρώνεται με ασκήσεις που θα διαβάζονται και θα διορθώνονται στην τάξη. Κατά διαστήματα, γνωστοί και γνωστές συγγραφείς, προσκεκλημένοι μας στο σεμινάριο, θα απαντούν σε μια συγκεκριμένη ερώτηση εργαστηρίου, συνδεδεμένη με την υπό εξέταση ενότητα. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.

 

 

πηγή : diastixo.gr